(ਸੂਖਸ਼ਮ ਵੇਦ ਤੋਂ ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼ ਰੂਪ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ)

ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰ ੇਮੀ ਆਤਮਾਵਾਂ ਪ੍ਰਥਮਵਾਰ ਇਹ ਨਿਮਨ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਪੜ ੍ਹਨਗੇ ਤਾਂ ਐਸਾ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਦੰਤ ਕਥਾ ਹੈ, ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਸਰਵ ਪਵਿੱਤਰ ਸਦਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਨੂੰ ਪੜ ੍ਹਕੇ ਦੰਦਾ ਥੱਲੇ ਉਂਗਲੀ ਦਬਾਉਂਗੇ ਕਿ ਇਹ ਵਾਸਤਵਿਕ ਅੰਮਿ ੍ਰਤ ਗਿਆਨ ਕਿੱਥੇ ਛੁ ੱਪਿਆ ਸੀ? ੀਕਰਪਾ ਕਰਕੇ ਧੀਰਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਪੜ ੍ਹਦੇ ਰਹੋ ਅਤੇ ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸੁਰ ੱਖਿਅਤ ਰ ੱਖਣਾ। ਆਪ ਦੀ ਇੱਕ ਸੋ ਇੱਕ ਪੀੜ ੍ਹੀ ਤੱਕ ਕੰਮ ਆਵੇਗਾ। ਪਵਿੱਤਰ ਆਤਮਾਵਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਸਤਿਨਰਾਇਣ (ਅਵਿਨਾਸ਼ੀਪ੍ਰਭੂ / ਸਤਿਪੁਰਸ਼) ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾਂ ਦਾ ਵਾਸਤਵਿਕ ਗਿਆਨ ਪੜ੍ਹੋ।

1. ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ:- ਇਹ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਸਤਿਪੁਰਸ਼-ਸਤਿਲੋਕ ਦਾ ਸਵਾਮੀ (ਪ੍ਰਭੂ), ਅਲਖ ਪੁਰਸ਼-ਅਲਖ ਲੋਕ ਦਾ ਸਵਾਮੀ (ਪ੍ਰਭੂ), ਅਗਮ ਪੁਰਸ਼-ਅਗਮ ਲੋਕ ਦਾ ਸਵਾਮੀ (ਪ੍ਰਭੂ), ਅਤੇ ਅਨਾਮੀ ਪੁਰਸ਼-ਅਨਾਮੀ ਅਕਿਹ ਲੋਕ ਦਾ ਸਵਾਮੀ (ਪ੍ਰਭੂ) ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਪੂਰਨ ਬ੍ਰਹਮ ਹੈ, ਜੋ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ ਜੋ ਭਿੰਨ-2 ਰ ੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣ ੇ ਚਾਰੋਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਅਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

2. ਪਰਬ੍ਰਹਮ:- ਇਹ ਕੇਵਲ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਦਾ ਸਵਾਮੀ (ਪ੍ਰਭੂ) ਹੈ। ਇਹ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਵੀ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਇਹ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵੀ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।

3. ਬ੍ਰਹਮ:- ਇਹ ਕੇਵਲ ਇੱਕੀ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦਾ ਸਵਾਮੀ (ਪ੍ਰਭੂ) ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼, ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ, ਕਾਲ ਆਦਿ ਉਪਮਾ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵੀ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹਨ। (ਉਪਰੋਕਤ ਤਿੰਨੋਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ (ਪ੍ਰਭੂਆਂ) ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀਮਦ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਅ: 15 ਸਲੋਕ 16-17 ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ।

4. ਬ੍ਰਹਮਾਂ:- ਬ੍ਰਹਮਾਂ ਇਸੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਜੇਠਾ ਪੁ ੱਤਰ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਵਾਲਾ ਪੁ ੱਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਅੰਤਿਮ ਤੀਸਰਾ ਪੁ ੱਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਪੁ ੱਤਰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਭਾਗ (ਗੁਣ) ਦੇ ਸਵਾਮੀ (ਪ੍ਰਭੂ) ਹਨ। ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਰਣਨ ਦੇ ਲਈ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਪੜ੍ਹੋ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ:

(ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਨੇ ਸੂਕਸ਼ਮ ਵੇਦ ਅਰਥਾਤ ਕਬੀਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣ ੇ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਆਪ ਹੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਜੋ ਨਿਮਨਲਿਖਤ ਹੈ):-  

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਸਥਾਨ “ਅਨਾਮੀ (ਅਨਾਮਯ) ਲੋਕ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਕਿਹ ਲੋਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਉਸ ਅਨਾਮੀ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਵਾਸਤਵਿਕ ਨਾਮ ਕਵਿਰਦੇਵ ਅਰਥਾਤ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਹੈ। ਸਭ ਆਤਮਾਵਾਂ ਉਸ ਪੂਰਣ ਧਨੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਇਸੇ ਕਵਿਰਦੇਵ ਦਾ ਉਪਮਾਤਮਕ (ਪਦਵੀ ਦਾ) ਨਾਮ ਅਨਾਮੀ ਪੁਰਸ਼ ਹੈ (ਪੁਰਸ਼ ਦਾ ਅਰਥ ਪ੍ਰਭੂ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਮਨੁ ੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣ ੇ ਹੀ ਸਵਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਮਾਨਵ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਪੁਰਸ਼ ਹੀ ਪਿਆ ਹੈ।) ਅਨਾਮੀ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਰ ੋਮ ਕੂਪ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ ਸੰਖ ਸੂਰਜਾਂ ਦੀ ਰ ੌਸ਼ਨੀ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਹੈ ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼:- ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਦਰਣੀਏਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮ ੰਤਰੀ ਜੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਨਾਮ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਦ ਦਾ ਉਪਮਾਤਮਿਕ (ਪਦਵੀ ਦਾ) ਦਾ ਨਾਮ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮ ੰਤਰੀ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮ ੰਤਰੀ ਜੀ ਆਪਣ ੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਵਿਭਾਗ ਰ ੱਖ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਜਿਸ ਵੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮ ੇਂ ਉਸੀ ਅਹੁਦੇ ਨੂੰ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਗ੍ਰਹਿਮ ੰਤ੍ਰਾਲੇ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨਗੇ ਤਾਂ ਆਪਣ ੇ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਮ ੰਤਰੀ ਲਿਖਣਗੇ। ਉੱਥੇ ਉਸੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਹੁ ੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ (ਕਿਵਰ ਦੇਵ) ਦੀ ਰ ੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਭਿੰਨ-2 ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁ ੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਠੀਕ ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਨੇ ਨੀਚੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ (ਅਗਮਲੋਕ, ਉਪਮਾਤਮਿਕ (ਪਦਵੀ ਦਾ) ਨਾਮ ਅਗਮ ਪੁਰਸ਼ ਅਰਥਾਤ ਅਗਮ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ। ਇਸੇ ਅਗਮ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਮਾਨਵ ਸੁਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਰੀਰ ਹੈ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ਮਈ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਇੱਕ ਰ ੋਮਕੂਪ ਦੀ ਰ ੌਸ਼ਨੀ ਖ਼ਰਬ ਸੂਰਜਾਂ ਦੀ ਰ ੌਸ਼ਨੀ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ।

ਇਹ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਵਿਰ ਦੇਵ=ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਅਲਖ਼ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਖੁਦ ਹੀ ਅਲਖ਼ ਲੋਕ ਦਾ ਵੀ ਸਵਾਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਲਖਲੋਕ, ਸਤਲੋਕ) ਦੀ ਰਚਨਾ ਸ਼ਬਦ (ਵਚਨ) ਨਾਲ ਕੀਤੀ। ਇਹੀ ਪੂਰਨ ਬ੍ਰਹਮ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਹੀ ਅਗਮਲੋਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਅਗਮਲੋਕ ਦਾ ਵੀ ਸਵਾਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਪਮਾਤਮਿਕ (ਪਦਵੀ ਦਾ) ਨਾਮ ਅਲਖ਼ ਪੁਰਸ਼ ਵੀ ਇਸੇ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਮਾਨਵ ਸੁਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਰੀਰ ਤੇਜੋਮਈ (ਸਵਜਯ ੋਤੀ) ਸਵੈਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੈ। ਇੱਕ ਰੋਮ ਕੂਪ ਦੀ ਰ ੌਸ਼ਨੀ ਅਰਬ ਸੂਰਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ।

ਇਹੀ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਭੂ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਤਲੋਕ ਦਾ ਵੀ ਅਧਿਪਤੀ (ਮਾਲਿਕ) ਇਹੀ ਹੈ ।ਇਸ ਲਈ ਇਸਦਾ ਉਪਮਾਤਮਿਕ (ਪਦਵੀ ਦਾ) ਨਾਮ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ (ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭੂ) ਹੈ। ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਅਕਾਲ ਮ ੂਰਤ - ਸ਼ਬਦ ਸਰ ੂਪੀ ਰਾਮ - ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮਪਰਮ  ਕਸ਼ਰ ਬ੍ਰਹਮ ਆਦਿ ਹਨ। ਇਸੇ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਭੂ) ਦਾ ਮਾਨਵ ਸੁਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਰੀਰ ਤੇਜ਼ੋਮ ੇਈ ਹੈ। ਜਿਸਦੇ ਇੱਕ ਰ ੋਮ ਕੂਪ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰੋੜਾਂ ਸੂਰਜਾਂ ਅਤੇ ਇੰਨੇ ਹੀ ਚੰਦਰਮਾਂਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਭੂ) ਨੇ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਕੇ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਕੇ ਪ੍ਰਥਮ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ।

ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ (ਵਚਨ) ਨਾਲ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਦੀਪਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਮਾਨਸਰ ੋਵਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਭਰਿਆ। ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਪੁ ੱਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ:- (1) “ਕੂਰਮ”, (2) “ਗਿਆਨੀ”, (3) “ਵਿਵੇਕ”, (4) “ਤੇਜ”, (5) “ਸਹਿਜ”, (6) “ਸੰਤੋਸ਼”, (7) “ਸੁਰਤਿ”, (8) “ਆਨੰਦ”, (9) “ਛਿਮਾ”, (10) “ਨਿਸ਼ਕਾਮ”, (11) “ਜਲਰ ੰਗੀ”, (12) “ਅਚਿੰਤ”, (13) “ਪ੍ਰ ੇਮ”, (14) “ਦਿਆਲ”, (15) “ਪੈਰਿਯਾ”, (16) “ਯ ੋਗ ਸੰਤਾਇਨ” ਅਰਥਾਤ “ਯ ੋਗਜੀਤ"।

ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਕਵਿਰਦੇਵ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਅਚਿੰਤ ਨੂੰ ਸਤਿਲੋਕ ਦੀ ਹੋਰ ਰਚਨਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਭਾਰ ਸੌਂਪਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਅਚਿੰਤ ਨੇ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ (ਪਰਬ੍ਰਹਮ) ਦੀ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਉਤਪੱਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮ ੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ। ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਇਸ਼ਨਾਨ 
ਕਰਨ ਮਾਨਸਰ ੋਵਰ ਉੱਤੇ ਗਿਆ, ਉੱਥੇ ਆਨੰਦ ਆਇਆ ਅਤੇ ਸੋਂ ਗਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮ ੇਂ ਤੱਕ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਤਦ ਅਚਿੰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਥਨਾ ਉੱਤੇ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਨੂੰ ਨੀਂਦ ਤੋਂ ਜਗਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਨੇ ਉਸੀ ਮਾਨਸਰ ੋਵਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਅੰਮਿ ੍ਰਤ ਜਲ ਲੈਕੇ ਇੱਕ ਅੰਡਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਅੰਡ ੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਤਮਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਅੰਡ ੇ ਨੂੰ ਮਾਨਸਰ ੋਵਰ ਦੇ ਅੰਮਿ ੍ਰਤ ਜਲ ਵਿੱਚ ਛ ੱਡਿਆ। ਅੰਡੇ ਦੀ ਗੜਗੜਾਹਟ ਨਾਲ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਦਰਾ ਭੰਗ ਹੋਈ। ਉਸਨੇ ਅੰਡ ੇ ਨੂੰ ਕ੍ਰ ੋਧ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਅੰਡ ੇ ਦੇ ਦੋ ਭਾਗ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ (ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਨਿੱਕਿਲਆ ਜੋ ਅੱਗੇ ਚੱਲਕੇ “ਕਾਲ” ਕਹਾਇਆ। ਇਸਦਾ ਵਾਸਤਵਿਕ ਨਾਮ “ਕੈਲ” ਹੈ। ਉਸ ਵਕਤ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ (ਕਬੀਰ ਦੇਵ) ਨੇ ਆਕਾਸ਼ਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਆਪ ਦੋਨ੍ਹੋਂ ਬਾਹਰ ਆਓ ਅਤੇ ਅਚਿੰਤ ਦੇ ਦੀਪ ਵਿੱਚ ਰਹੋ।

ਆਗਿਆ ਪਾ ਕੇ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼ (ਕੈਲ) ਦੋਨ੍ਹ ੋਂ ਅਚਿੰਤ ਦੇ ਦੀਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ (ਬੱਚਿਆ ਦੀ ਨਲਾਇਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਕਿ ਕਿਤੇ ਫਿਰ ਪ੍ਰਭੂਤਾ ਦੀ ਤੜਫ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਰ ੱਥ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਜ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੁ ੰਦਾ) ਫਿਰ ਪੂਰਣ ਧਨੀ ਕਵਿਰਦੇਵ ਨੇ ਸਰਵ ਰਚਨਾ ਸਵੈਂ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੀ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਰਾਜੇਸ਼ਵਰੀ (ਰਾਸ਼ਟਰੀ) ਸ਼ਕਤੀ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸਨੂੰ ਪਰਾਸ਼ਕਤੀ ਪਰਾਨੰਦਨੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਨੇ ਸਰਵ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣ ੇ ਹੀ ਅੰਦਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਵਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣ ੇ ਮਾਨਵ ਸਰੀਰ ਸੁਦ੍ਰਿਸ਼ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਤੇਕ ਹੰਸ ਆਤਮਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਜੈਸਾ ਸਰੀਰ ਰਚਿਆ ਜਿਸਦਾ ਤੇਜ 16 (ਸੋਲ੍ਹਾਂ) ਸੂਰਜਾਂ ਵਰਗਾ ਮਾਨਵ ਸੁਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਹੈ। ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਇੱਕ ਰੋਮਕੂਪ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰੋੜਾਂ ਸੂਰਜਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਮ ੇਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼ (ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ) ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨੋਂ (ਅਚਿੰਤ, ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼, ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਇੱਕ ਹੀ ਦੀਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਦੀਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਮ ੈਂ ਵੀ ਸਾਧਨਾ (ਪੂਜਾ) ਕਰਕੇ ਅਲੱਗ ਦੀਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੂ ੰਗਾ। ਉਸਨੇ ਐਸਾ ਵਿਚਾਰ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਪੈਰ ਉੱਤੇ ਖੜ ੍ਹਾ ਹੋਕੇ 70 (ਸੱਤਰ) ਯੁ ੱਗ ਤਪ ਕੀਤਾ।

“ਆਤਮਾਂ ਕਾਲ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਫਸੀਆਂ?”

ਵਿਸ਼ੇਸ਼:- ਜਦ ਬ੍ਰਹਮ (ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ) ਤਪ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਭ ਆਤਮਾਵਾਂ, ਜੋ ਅੱਜ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਦੇ ਇੱਕੀ (21) ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਸਦੀ ਸਾਧਨਾਂ ਉੱਤੇ ਆਸੱਕਤ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅੰਤਰਆਤਮਾ ਤੋਂ ਇਸਨੂੰ ਚਾਹੁਣ ਲੱਗੇ। ਆਪਣੇ ਸੁ ੱਖਦਾਈ ਪ੍ਰਭੂ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਤੋਂ ਬੇਮੁ ੱਖ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਪਤੀਵਰਤਾ ਪਦ ਤੋਂ ਗਿਰ ਗਏ। ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸਾਵਧਾਨ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਵੀ ਸਾਡੀ ਆਸਥਾ ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹਟੀ। (ਇਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅੱਜ ਵੀ ਕਾਲ ਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਮ ੌਜੂਦ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਨੌਜਵਾਨ ਬੱਚੇ ਫਿਲਮ ਸਟਾਰਾਂ (ਅਭਿਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤ੍ਰੀਆਂ) ਦੀਆਂ ਬਨਾਵਟੀ ਅਦਾਵਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣ ੇ ਰ ੋਜ਼ਗਾਰ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਕਰ ਰਹੇ ਭੂਮਿਕਾ ਉੱਤੇ ਆਸੱਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਰ ੋਕਣ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਰ ੁਕਦੇ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਅਭਿਨੇਤਾ ਜਾਂ ਅਭਿਨੇਤ੍ਰੀ ਨਿੱਕਟਵਰਤੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਦੇਖੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਦਾਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਕੇਵਲ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਬਹੁ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਇਕੱਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। “ਲੈਣਾ ਇੱਕ ਨਾ ਦੇਣ ੇ ਦੋ” ਰੋਜ਼ੀ ਰ ੋਟੀ ਅਭਿਨੇਤਾ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਨੌਜਵਾਨ ਬੱਚੇ ਲੁ ੱਟ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਕਿੰਨ੍ਹਾ ਵੀ ਸਮਝਾਉਣ ਪਰ ਬੱਚੇ ਨਹੀਂ ਮ ੰਨਦੇ, ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ, ਕਦੀ ਨਾ ਕਦੀ ਲੁ ੱਕ-ਛ ੁਪਕੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।) 

ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਭੂ) ਨੇ ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਤੋਂ ਪੁ ੱਛਿਆ ਕਿ ਬੋਲੋ ਕੀ ਚਾਹੁ ੰਦੇ ਹੋ? ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਿਤਾ ਜੀ ਇਹ ਸਥਾਨ ਮ ੇਰੇ ਲਈ ਘੱਟ ਹੈ, ਮ ੈਨੂੰ ਅਲੱਗ ਤੋਂ ਦੀਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੋ। ਹੱਕਾ ਕਬੀਰ (ਸਤਿਕਬੀਰ) ਨੇ ਉਸਨੂੰ 21 (ਇੱਕੀ) ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਉਪਰੰਤ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁ ੱਝ ਰਚਨਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਖਾਲੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ (ਪਲਾਟ) ਕਿਸ ਕੰਮ ਦੇ! ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਰਕੇ ਫਿਰ ਉਸਨੇ 70 ਯ ੁੱਗ ਤੱਪ ਕਰਕੇ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਭੁ) ਤੋਂ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸਮ ੱਗਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ। ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਤਿੰਨ ਗੁਣ ਅਤੇ ਪੰਜ ਤੱਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮ (ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ) ਨੇ ਆਪਣ ੇ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁ ੱਝ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਜੀਵ ਵੀ ਹੋਣ ੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਇਕੱਲੇ ਦਾ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਰਕੇ 64 (ਚੋਂਹਠ) ਯ ੁ ੱਗ ਤੱਕ ਫਿਰ ਤਪ ਕੀਤਾ। ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਵਿਰਦੇਵ ਦੇ ਪੁ ੱਛਣ ਉੱਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮ ੈਨੂੰ ਕੁਝ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੇ ਦਿਉ, ਮ ੇਰਾ ਇੱਕਲੇ ਦਾ ਦਿੱਲ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ। ਤਦ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਕਵਿਰਅਗਿਨੀ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮ ਤੇਰੇ ਤਪ ਦੇ ਬਦਲੇ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਹੋਰ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਆਪਣੀਆਂ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਪ-ਤਪ ਸਾਧਨਾ ਦੇ ਫ਼ਲਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ। ਹਾਂ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਆਤਮਾ ਸਵੈਇੱਛਾ ਨਾਲ ਤੇਰ ੇ ਨਾਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਉਹ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਯ ੁਵਾ ਕਵਿਰ (ਸਮਰ ੱਥ ਕਬੀਰ) ਦੇ ਵਚਨ ਸੁਣਕੇ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਸਾਡ ੇ ਕੋਲ ਆਇਆ। ਅਸੀਂ ਸਭ ਹੰਸ ਆਤਮਾਵਾਂ ਪਹਿਲਾ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸ ਉੱਤੇ ਆਸੱਕਤ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਚਾਰ ੋਂ ਤਰਫ਼ ਤੋਂ ਘੇਰ ਕੇ ਖੜ ੇ ਹੋ ਗਏ। ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮ ੈਂ ਪਿਤਾਜੀ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਇੱਕੀ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰਮਣੀਕ ਸਥਾਨ ਬਣਾਏ ਹਨ, ਕਿ ਆਪ ਮ ੇਰ ੇ ਨਾਲ ਚੱਲੋਗੇ? ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੰਸਾਂ ਨੇ ਜੋ ਅੱਜ 21 ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰ ੇਸ਼ਾਨ ਹਾਂ, ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤਿਆਰ ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਪਿਤਾ ਜੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਦੇਣ ਤਦ ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਮਹਾਨ ਕਵਿਰ (ਸਮਰੱਥ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਭੂ) ਦੇ ਕੋਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਵਾਰਤਾ ਕਿਹਾ। ਤਦ ਕਵਿਰਅਗਿਨੀ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮ ੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮ ੈਂ ਆਗਿਆ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਪਰਮ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ (ਕਬੀਰ ਅਮਿਤੌਜਾ) ਦੋਨੋਂ ਸਾਡ ੇ ਸਭ ਹੰਸ ਆਤਮਾਂਵਾਂ ਦੇ ਪਾਸ ਆਏ। ਸਤਿ ਕਵਿਰ ਦੇਵ ਨੇ ਕਿਹਾ ਜੋ ਹੰਸ ਆਤਮਾ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁ ੰਦੀ ਹੈ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਉੱਪਰ ਕਰਕੇ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਵੇ। ਆਪਣ ੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣ ੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਹੋਈ। ਕਿਸੀ ਨੇ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਬਹੁਤ ਸਮ ੇਂ ਤੱਕ ਸੰਨਾਟਾ ਛਾਇਆ ਰਿਹਾ। ਤਦ ਪਿੱਛ ੋਂ ਇੱਕ ਹੰਸ ਆਤਮਾ ਨੇ ਹਿੰਮਤ ਕੀਤ ਿਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਿਤਾ ਜੀ ਮ ੈਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁ ੰਦਾ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਦੇਖਾ-ਦੇਖੀ (ਜੋ ਅੱਜ ਕਾਲ (ਬ੍ਰਹਮ) ਦੇ 21 ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸੀਆਂ ਹਨ) ਅਸੀਂ ਸਭ ਆਤਮਾਂਵਾਂ ਨੇ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪ ਆਪਣ ੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਜਾਓ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੇਰ ੇ ਨਾਲ ਜਾਣ ਦੀ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰਵ ਹੰਸ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਦੇ ਪਾਸ ਭੇਜ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਆਪਣ ੇ 21 ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮ ੇਂ ਤੱਕ ਇਹ ਇੱਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਸਤਿਲੋਕ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਹੰਸ ਨੂੰ ਲੜਕੀ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਇਸਤਰੀ ਇੰਦਰੀ ਨਹੀਂ ਰਚੀ ਅਤੇ ਸਰਵ ਆਤਮਾਂਵਾਂ ਨੂੰ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ (ਬ੍ਰਹਮ) ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣ ਦੀ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ) ਉਸ ਲੜਕੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਆਸ਼ਟੰਗੀ (ਆਦਿ ਮਾਇਆ/ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਵੀ/ਦੁਰਗਾ)  ਪਿਆ ਅਤੇ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੁੱਤਰੀ ਮ ੈਂ ਤੈਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਜਿੰਨੇ ਜੀਵ ਬ੍ਰਹਮ ਕਹੇ ਆਪ ਉਤਪੰਨ ਕਰ ਦੇਣਾ। ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ) ਆਪਣ ੇ ਪੁ ੱਤਰ ਸਹਿਜ ਦਾਸ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਕੋਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਸਹਿਜ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਜੋਤੀ ਨਿਰ ੰਜਨ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਭੈਣ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰਵ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੇਰ ੇ ਨਾਲ ਜਾਣ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਵਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਆਪ ਜਿੰਨੇ ਜੀਵ ਚਾਹੋਗੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਆਪਣ ੇ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਉਤਪੰਨ ਕਰ ਦੇਵੇਗੀ। ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਸਹਿਜ ਦਾਸ ਵਾਪਸ ਆਪਣ ੇ ਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ।

ਜਵਾਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਲੜਕੀ ਦਾ ਰ ੰਗ ਰ ੂਪ ਨਿੱਖ਼ਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਿਸ਼ੇ-ਵਾਸਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਅਭੱਦਰ ਗਤੀਵਿਧੀ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ। ਤਦ ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋਤੀ ਨਿਰ ੰਜਨ ਮੇਰ ੇ ਪਾਸ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਆਪ ਜਿੰਨੇ ਜੀਵ ਕਹੋਗੇ ਮ ੈਂ ਉਤਪੰਨ ਕਰ ਦੇਵਾਂਗੀ। ਆਪ ਮ ੈਥੁਨ ਪ੍ਰ ੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰ ੂ ਨਾ ਕਰੋ। ਆਪ ਵੀ ਉਸੀ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਅੰਡ ੇ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਏ ਹੋ ਅਤੇ ਮ ੈਂ ਵੀ ਉਸੇ ਪਰਮ ਪਿਤਾ ਦੇ ਵਚਨ ਨਾਲ ਹੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੋਈ ਹਾਂ। ਆਪ ਮ ੇਰ ੇ ਵੱਡ ੇ ਭਾਈ ਹੋ, ਭੈਣ-ਭਾਈ ਦਾ ਇਹ ਯ ੋਗ ਮਹਾਂਪਾਪ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ੇਗਾ। ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਨੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਨਾਖੁਨਾ (ਨਹੁ ੰਆਂ) ਨਾਲ ਇਸਤਰੀ ਇੰਦਰੀ (ਭਗ) ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਠਾਨੀ। ਉਸ ਸਮ ੇਂ ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਰ ੱਖਿਆ ਦੇ ਲਈ ਕੋਈ ਹੋਰ ਚਾਰਾ ਨਾ ਦੇਖ ਸੂਖਸ਼ਮ ਰ ੂਪ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਦੇ ਖੁ ੱਲ੍ਹ ੇ ਮੁ ੱਖ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਕਵਿਰਦੇਵ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਰ ੱਖਿਆ ਲਈ ਪ੍ਰਾਥਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਸੀ ਸਮੇਂ ਕਵਿਰਦੇਵ ਆਪਣ ੇ ਪੁ ੱਤਰ ਯੋਗ-ਸੰਤਾਯਨ ਅਰਥਾਤ ਯ ੋਗਜੀਤ ਦਾ ਰ ੂਪ ਬਣਾ ਕੇ ਉੱਥੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ ਅਤੇ ਕੰਨਿਆ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਉਦਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਅੱਜ ਤੋਂ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਕਾਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਤੇਰੇ ਜਨਮ-ਮਿ ੍ਰਤੂ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ । ਇਸ ਲਈ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲੱਖ ਮਾਨਵ ਸ਼ਰੀਰ ਧਾਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਖਾਇਆ ਕਰੇਂਗਾ ਅਤੇ ਸਵਾ ਲੱਖ ਨੂੰ ਉਤਪੰਨ ਕਰਿਆ ਕਰੇਂਗਾ। ਆਪ ਦੋਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 21 ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਸਹਿਤ ਨਿਸ਼ਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੰਨਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੀ 21 ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿਮਾਨ ਦੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਚੱਲ ਪਏ। ਸਹਿਜ ਦਾਸ ਦੇ ਦੀਪ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਸਤਲੋਕ ਤੋਂ ਸੋਲ੍ਹਾਂ (16) ਸੰਖ ਕੋਸ (ਇੱਕ ਕੋਸ ਲਗਭਗ 3 ਕਿ:ਮੀ: ਦਾ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ) ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਜਾਕੇ ਰ ੁਕ ਗਏ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਵਰਣ - ਹੁਣ ਤੱਕ ਤਿੰਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਵਿਵਰਣ ਆਇਆ ਹੈ।

1. ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਜਿਸਨੂੰ ਹੋਰ ਉਪਮਾਤਮਿਕ ਨਾਂਵਾ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਸਤਿਪੁਰਸ਼, ਅਕਾਲਪੁਰਸ਼, ਸ਼ਬਦਸਰ ੂਪੀ ਰਾਮ, ਪਰਮ ਅਕਸ਼ਰ ਬ੍ਰਹਮ/ਪੁਰਸ਼ ਆਦਿ। ਇਹ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਅਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦਾ ਸਵਾਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ।

2. ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਜਿਸਨੂੰ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਸਵਾਮੀ ਹੈ।

3. ਬ੍ਰਹਮ ਜਿਸਨੂੰ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ, ਕਾਲ, ਕੈਲ, ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਧਰਮਰਾਏ ਆਦਿ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕੇਵਲ ਇੱਕੀ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦਾ ਸਵਾਮੀ ਹੈ ।ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਇਸੀ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਬਹਿਮੰਡ ਦਾ ਪ੍ਰੀਚੈ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ’ਚ ਤਿੰਨ ਹੋਰ
ਨਾਮ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਆਉਣਗੇ :- ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ।

ਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਿੱਚ ਭੇਦ- ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਬਣ ੇ ਸਰਵਉਪਰ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਬ੍ਰਹਮ (ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਸਵੈ ਤਿੰਨ ਗੁਪਤ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ (ਦੁਰਗਾ) ਦੇ ਸਹਿਯ ੋਗ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵੀ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਰ ੱਖਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਪੁ ੱਤਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਹੈ ਉਹ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਲੋਕ, ਸਵਰਗ ਲੋਕ ਅਤੇ ਪਾਤਾਲ ਲੋਕ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਜਗੁਣ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਮ ੰਤਰੀ (ਸਵਾਮੀ) ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਤ੍ਰਿਲੋਕੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਜੋ ਬ੍ਰਹਮਲੋਕ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਾ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਮਹਾਂਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਲੋਕੀਏ ਦਾ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਿਹਾ। ਇਸੀ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਨੂੰ ਸਦਾਸ਼ਿਵ, ਮਹਾਂਸ਼ਿਵ, ਮਹਾਂਵਿਸ਼ਣ ੂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ।

ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੂ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣ:- ਚਤੁਰਥ ਅੰਸ਼ ਅਧਿ:1 ਪ੍ਰਸ਼ਠ 230-231 ਉੱਤੇ ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ:- ਜਿਸ ਅਜੰਨਮਾ, ਸਰਵਮਯ ਵਿਧਾਤਾ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਆਦਿ, ਮ ੱਧ, ਅੰਤ, ਸਵਰੂਪ, ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਸਾਰ ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਪਾਉਂਦ।ੇ (ਸਲੋਕ 83)

ਜੋ ਮ ੇਰਾ ਰ ੂਪ ਧਾਰਣ ਕਰ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜੋ ਪੁਰਸ਼ ਰ ੂਪ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਰ ੁਦਰ ਰ ੂਪ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਗ੍ਰਾਸ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਨੰਤ ਰ ੂਪ ਨਾਲ ਸੰਪੂਰਣ ਜਗਤ ਨੂੰ ਧਾਰਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। (ਸਲੋਕ 86)

“ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ ਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਕੌਣ ਹਨ”

ਕਾਲ (ਬ੍ਰਹਮ) ਨੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ (ਦੁਰਗਾ) ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਮ ੇਰਾ ਕੌਣ ਕੀ ਵਿਗਾੜੇਗਾ? ਮਨਮਾਨੀ ਕਰਾਂਗਾਂ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਨੇ ਫਿਰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਆਪ ਕੁਝ ਸ਼ਰਮ ਕਰੋ। ਪ੍ਰਥਮ ਤਾਂ ਆਪ ਮ ੇਰੇ ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਹੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸੇ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ (ਕਵਿਰਦੇਵ) ਦੀ ਵਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡੀ (ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ) ਅੰਡ ੇ ਤੋਂ ਉਤਪੱਤੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਉਤਪੱਤੀ ਉਸੀ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਵਚਨ ਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ ਮ ੈਂ ਆਪਦੇ ਪੇਟ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੀ ਹਾਂ, ਮ ੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਬੇਟੀ ਹੋਈ ਅਰਥਾਤ ਆਪ ਮ ੇਰੇ ਪਿਤਾ ਹੋਏ। ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਨਾਤੇ ਵਿੱਚ ਵਿਗਾੜ ਕਰਨਾ ਮਹਾਂਪਾਪ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰ ੇ ਪਾਸ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, ਜਿੰਨੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਕਹੋਗੇ ਮ ੈਂ ਵਚਨ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਕਰ ਦੇਵਾਂਗੀ। ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਨੇ ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀ ਬਿਨੈ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਮ ੈਨੂੰ ਜੋ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲਣੀ ਸੀ ਮਿਲ ਗਈ, ਮ ੈਨੂੰ ਸਤਲੋਕ ਤੋਂ ਨਿਸ਼ਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਮ ੈਂ ਮਨਮਾਨੀ ਕਰਾਂਗਾ। ਇਹ ਕਹਿਕੇ ਕਾਲ ਪੁਰਸ਼ (ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼) ਨੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਨਾਲ ਜਬਰਦਸਤੀ ਸ਼ਾਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਪੁ ੱਤਰਾਂ (ਰਜਗੁਣ ਯੁਕਤ-ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸਤਗੁਣ ਯੁਕਤ-ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ, ਤਮਗੁਣ ਯੁਕਤ-ਸ਼ਿਵ ਸ਼ੰਕਰ ਜੀ) ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਕੀਤੀ। ਜਵਾਨ ਹੋਣ ਤੱਕ ਤਿੰਨੋਂ ਪੁ ੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਅਚੇਤ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਜਵਾਨ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਉੱਤੇ, ਸ੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ ਜੀ ਦੀ ਸੇਜ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਸ਼ਿਵਜੀ ਨੂੰ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਵਤ ਉੱਤੇ ਸਚੇਤ ਕਰਕੇ ਇੱਕਠ ੇ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤਦ ਪਿੱਛੋਂ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ (ਦੁਰਗਾ) ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ 
ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ (ਸਵਰਗ ਲੋਕ, ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਲੋਕ ਅਤੇ ਪਾਤਾਲ ਲੋਕ) ਵਿੱਚ ਇੱਕਇੱਕ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਮ ੰਤਰੀ (ਪ੍ਰਭੂ) ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੂੰ ਰਜੋਗੁਣ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਤੋਗੁਣ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਸ਼ਿਵਜੀ ਨੂੰ ਤਮ ੋਗੁਣ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਅਤੇ ਆਪ ਗੁਪਤ (ਮਹਾਂਬ੍ਰਹਮਾ - ਮਹਾਂਵਿਸ਼ਣ ੂ- ਮਹਾਂਸ਼ਿਵ) ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਮ ੁ ੱਖ ਮ ੰਤਰੀ ਪਦ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਮਲੋਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸੇ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਗੁਪਤ ਸਥਾਨ ਬਣਾਏ ਹਨ। ਇੱਕ ਰਜੋਗੁਣ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਆਪ ਮਹਾਂਬ੍ਰਹਮਾ (ਮ ੁ ੱਖਮੰਤਰੀ) ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਮਹਾਂਸਾਵਿਤਰੀ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਰ ੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਸੰਯ ੋਗ ਨਾਲ ਜੋ ਪੁ ੱਤਰ ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਰਜੋਗੁਣੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ ਸਥਾਨ ਸਤੋਗੁਣ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਆਪ ਮਹਾਂਵਿਸ਼ਣ ੂ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੁਰਗਾ ਨੂੰ ਮਹਾਂਲਕਸ਼ਮੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰੱਖਕੇ ਜੋ ਪੁੱਤਰ ਉਤਪੰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਰ ੱਖਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਬਾਲਕ ਸਤੋਗੁਣੀ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੀਸਰਾ ਇਸੀ ਕਾਲ ਨੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਇੱਕ ਤਮ ੋਗੁਣ ਪ੍ਰਧਾਨ ਖੇਤਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪ ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਰ ੂਪ ਬਣਾਕੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੁਰਗਾ ਨੂੰ ਮਹਾਂਪਾਰਵਤੀ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਰ ੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਜੋ ਪੁ ੱਤਰ ਉਤਪੰਨ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਿਵ ਰ ੱਖ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤਮ ੋਗੁਣ ਯ ੁਕਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। (ਪ੍ਰਮਾਣ ਲਈ ਦੇਖੋ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਮਹਾਂਪੁਰਾਣ, ਵਿਧਵੇਸ਼ਵਰ ਰ ੁਦਰ ਸੰਹਿਤਾ ਪ੍ਰਸ਼ਠ 24-26 ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ, ਰ ੁਦਰ ਅਤੇ ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਹੋਰ ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਹੈ ਅਤੇ ਰੁਦਰ ਸੰਹਿਤਾ ਅ: 6 ਅਤੇ 7, 9 ਪ੍ਰਸ਼ਟ ਨੰ. 100 ਤੋਂ,105 ਅਤੇ 110 ਉੱਤੇ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਤਾ ਸ੍ਰੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪੌਦਾਰ, ਗੀਤਾ ਪ੍ਰ ੈਸ ਗੋਰਖਪੁਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀ ਮ ੱਦਦੇਵੀ ਮਹਾਂਪੁਰਾਣ ਤੀਸਰਾ ਸਕੰਦ ਸਫਾ ਨੰ.114 ਤੋਂ 123 ਤੱਕ, ਗੀਤਾ ਪ੍ਰੈਸ ਗੋਰਖਪੁਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ, ਜਿਸਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪੌਦਾਰ ਚਿਮਨ ਲਾਲ ਗੋਸਵਾਮੀ) ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧੋਖੇ ਵਿੱਚ ਰ ੱਖਕੇ ਆਪਣ ੇ ਖਾਣ ਦੇ ਲਈ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ (ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨਾਲ ਮ ੋਹ ਮਮਤਾ ਵਿੱਚ ਰ ੱਖਕੇ ਕਾਲ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਰ ੱਖਣਾ) ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ ਤੋਂ ਅਤੇ ਸੰਹਾਰ (ਕਿਉਂਕਿ ਕਾਲ ਪੁਰਸ਼ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰਾਪ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਲੱਖ ਮਾਨਵ ਸਰੀਰ ਧਾਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੂਖਸ਼ਮ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਮ ੈਲ ਕੱਢਕੇ ਖਾਣਾ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਲਈ ਇੱਕਿਵੇਂ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਪਤਸ਼ਿਲਾ ਹੈ ਜੋ ਹਮ ੇਸ਼ਾਂ ਗਰਮ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਕੇ ਮ ੈਲ ਪਿਘਲਾ ਕੇ ਖਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੀਵ ਮਰਦੇ ਨਹੀਂ ਪਰ ਕਸ਼ਟ ਅਸਹਿ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕਰਮ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਸਰੀਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ) ਸ੍ਰੀ ਸ਼ਿਵਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਮਕਾਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕਮਰ ੇ ਬਣ ੇ ਹੋਣ। ਇੱਕ ਕਮਰ ੇ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਲੀਲ ਚਿੱਤਰ ਲੱਗੇ ਹੋਣ, ਉਸ ਕਮਰ ੇ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਮਲੀਨ ਵਿਚਾਰ ਉਤਪੰਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦੂਸਰੇ ਕਮਰ ੇ ਵਿੱਚ ਸਾਧੂਆਂ-ਸੰਤਾਂ, ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਲੱਗੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਮਨ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਵਿਚਾਰ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਚਿੰਤਨ ਹੀ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਤੀਸਰੇ ਕਮਰ ੇ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਲੱਗੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵੈਸੇ ਹੀ ਜੋਸ਼ੀਲੇ ਵਿਚਾਰ ਉਤਪੰਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਠੀਕ ਇਸੇ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਗੁਣ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।

“ਤਿੰਨੋਂ ਗੁਣ ਹੀ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਹੈ”

“ਤਿੰਨੋਂ ਗੁਣ ਰਜਗੁਣ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸਤਗੁਣ ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ, ਤਮਗੁਣ ਸ਼ਿਵਜੀ ਹਨ। ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਅਤੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ (ਦੁਰਗਾ) ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਤਿੰਨੋਂ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹਨ। ਪ੍ਰਮਾਣ:- ਗੀਤਾ ਪ੍ਰ ੈਸ ਗੋਰਖਪੁਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਸ੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਮਹਾਂਪੁਰਾਣ ਜਿਸਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਹਨ ਸ੍ਰੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪੌਦਾਰ ਸਫਾ ਨੰ. 24-26 ਵਿਧਵੇਸ਼ਵਰ ਸੰਹਿਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਠ 110 ਅ: 9 ਰੁਦਰ ਸੰਹਿਤਾ “ਇਸ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਬ੍ਰਹਮਾ-ਵਿਸ਼ਣੂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਤਿੰਨੋਂ ਦੇਵਤਾਵਾਂ ’ਚ ਗੁਣ ਹਨ, ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਸ਼ਿਵ (ਬ੍ਰਹਮ-ਕਾਲ) ਗੁਣਾਤੀਤ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।”

ਦੂਸਰਾ ਪ੍ਰਮਾਣ:-ਗੀਤਾਪ੍ਰੈਸ ਗੋਰਖਪੁਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਸ਼੍ਰੀਮਦ ਦੇਵੀਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਜਿਸਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਹਨ ਸ੍ਰੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪੌਦਾਰ ਚਿਮਨ ਲਾਲ ਗੋਸਵਾਮੀ, ਤੀਸਰਾ ਸਕੰਦ, ਅ: 5 ਪ੍ਰਸ਼ਠ 123:- ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਣੂ ਨੇ ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਉਸਤੁਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ (ਵਿਸ਼ਣੂ), ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਰ ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦਮਾਨ ਹਾਂ। ਸਾਡਾ ਤਾਂ ਆਭਿਰਭਾਵ (ਜਨਮ) ਅਤੇ ਤਿਰੋਭਾਵ (ਮਿ ੍ਰਤੂ) ਹੁ ੰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅਮਰ (ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ) ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਆਪ ਹੀ ਨਿੱਤਯ ਹੋ, ਜਗਤ ਜਨਨੀ ਹੋ, ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਸਨਾਤਨੀ ਦੇਵੀ ਹੋ। ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਜੇ ਭਗਵਾਨ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਆਪਦੇ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਏ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਮ ੈਂ ਤਮ ੋਗੁਣੀ ਲੀਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ੰਕਰ ਕਿ ਆਪਦੀ ਸੰਤਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ? ਅਰਥਾਤ ਮ ੈਨੂੰ ਉਤਪੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਆਪ ਹੀ ਹੋ। ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ-ਸਥਿਤੀ-ਸੰਹਾਰ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡ ੇ ਗੁਣ ਸਦਾ ਸਰਵਦਾ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨੋਂ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਏ ਅਸੀਂ, ਬ੍ਰਹਮਾ-ਵਿਸ਼ਣੂ ਤੇ ਸ਼ੰਕਰ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਲਈ ਤੱਤਪਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।

ਉਪਰੋਕਤ ਇਹ ਵਿਵਰਨ ਕੇਵਲ ਅਨੁਵਾਦਿਤ ਸ਼੍ਰੀ ਦੇਵੀ ਮਹਾਂਪੁਰਣ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਛ ੁਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੇਖੋ ਸ੍ਰੀ ਮਦ ਦੇਵੀ ਭਾਗਵਤ ਮਹਾਂਪੁਰਾਣ ਸਭਾਸ਼ਟਿਕਮ ਸਮਾਹਾਤਯਮ, ਖੇਮਰਾਜ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦਾਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਮ ੁ ੰਬਈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਹਿਤ ਹਿੰਦੀ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਤੀਸਰਾ ਸਕੰਦ ਅ: 4 ਪ੍ਰਸ਼ਠ 10, ਸਲੋਕ 42:-

ਬ੍ਰਹਮਾਂ-ਅਹਿਮ ਇਸ਼ਵ੍ਰਹ ਫਿਲ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਤਸ੍ਰਵੇ ਵਿਯ ੰ ਜਾਨਿ ਯ ੂਤਾ ਨ ਯਦਾ ਤੂ ਨਿਤਿਆਹ ਕੇ ਅਨੰਯ ੇ ਸੁਰਾਹ ਸ਼ਤਸਖ ਪ੍ਰਮ ੁੱਖਾਹ ਚ ਨਿਤਿਆ ਨਿਤਿਆ ਤਵਮ ੇਵ ਜਨਨੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀਹ ਪੁਰਾਣਾ। (42)

ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ:- ਹੇ ਮਾਤਾ! ਬ੍ਰਹਮਾ, ਮ ੈਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਤੇਰ ੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਹੀ ਜਨਮਵਾਨ ਹਾਂ, ਨਿੱਤ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਅਰਥਾਤ ਅਸੀਂ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਨਹੀ ਹਾਂ, ਫਿਰ ਦੂਜੇ ਇੰਦਰ ਆਦਿ ਦੇਵਤਾ ਕਿਸ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਨਿੱਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਪ ਹੀ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੋ, ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਸਨਾਤਨੀ ਦੇਵੀ ਹੋ। (42)

ਪ੍ਰਸ਼ਠ 11-12, ਅਧਿਆਇ 5, ਸਲੋਕ 8:- ਯਦਿ ਦਿਯਾਦ੍ਰਮਨਾਂ ਨ ਸਦੰਾ ਬਿਕੇ ਕਥਮਹੰ ਵਿਹਿਤਹ ਚ ਤਮ ੋਗੁਣਹ ਕਮਲਜਸ਼ਚ ਰਜੋਗਣਸੰਭਵਹ ਸੁਵਿਹਿਤਹ ਕਿਮ ੁ ਸਤਵਗੁਣੋਂ ਹਰਿਹ। (8)

ਅਨੁਵਾਦ:- ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੰਕਰ ਬੋਲੇ:-ਹੇ ਮਾਤਾ! ਜੇ ਆਪ ਸਾਡ ੇ ਉੱਪਰ ਆਪ ਦਯਾ ਯ ੁਕਤ ਹੋ ਤਾਂ ਮ ੈਨੂੰ ਤਮਗੁਣ ਕਿਉਂ ਬਣਾਇਆ, ਕਮਲ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਰਜੋਗੁਣ ਕਿਸ  ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਨੂੰ ਸਤੋਗੁਣ ਕਿਉਂ ਬਣਾਇਆ? ਅਰਥਾਤ ਜੀਵਾਂ ਦੇ  ਨਮਮਰਣ ਰੂਪੀ ਦੁਸ਼ਕਰਮ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਲਗਾਇਆ?

ਸਲੋਕ 12:-ਰਮਯਸੇ ਸਵਪਤਿੰ ਪੁਰਸ਼ਿੰ ਸਦਾ ਤਵ ਗਤਿੰ ਨ ਹਿ ਵਿਹ ਵਦਮ ਸ਼ਿਵੇ (12)

ਹਿੰਦੀ:- ਆਪਣ ੇ ਪਤੀ ਪੁਰਸ਼ ਅਰਥਾਤ ਕਾਲ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸਦਾ ਭੋਗ-ਵਿਲਾਸ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੋ। ਤੁਹਾਡੀ ਗਤੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ।

ਨਿਸ਼ਕ੍ਰਸ਼:- ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਰਜਗੁਣ-ਬ੍ਰਹਮਾ, ਸਤਗੁਣ-ਵਿਸ਼ਣੂ, ਅਤੇ ਤਮਗੁਣ-ਸ਼ਿਵ ਹੈ ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹਨ। ਦੁਰਗਾ ਦਾ ਪਤੀ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਹੈ, ਇਹ ਉਸ ਨਾਲ ਭੋਗ ਵਿਲਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।

“ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਦੀ ਅਵਿਅਕਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿੱਗਆ”

ਸੂਖਸ਼ਮ ਵੇਦ ਤੋਂ ਸ਼ੇਸ਼ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ-----

ਤਿੰਨੋਂ ਪੱੁਤਰਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛ ੋਂ ਬ੍ਰਹਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੁਰਗਾ (ਪ੍ਰਕੀਤੀ) ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਪ੍ਰਤਿੱਗਿਆ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਮ ੈਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਤੋਂ ਮ ੈਂ ਅਵਿਅਕਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਵਾਂਗਾ। ਦੁਰਗਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪ ਮ ੇਰਾ ਭੇਦ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਾ ਦੇਣਾ। ਮ ੈਂ ਗੁਪਤ ਰਹਾਂਗਾਂ । ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਪੁ ੱਛਿਆ ਕਿ ਕਿ ਆਪ ਆਪਣ ੇ ਪੁ ੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵੋਗੇ? ਬ੍ਰਹਮ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੁ ੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗਾ, ਇਹ ਮ ੇਰਾ ਅਟਲ ਨਿਯਮ ਹੈ। ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਆਪਦਾ ਉੱਤਮ ਨਿਯਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਆਪ ਆਪਣੀ ਸੰਤਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਛ ੁਪੇ ਰਹੋਂਗੇ। ਤਦ ਕਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਦੁਰਗਾ ਮੇਰੀ ਬੇਵੱਸੀ ਹੈ। ਮ ੈਨੂੰ ਇੱਕ ਲੱਖ ਮਾਨਵ ਸਰੀਰ ਧਾਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦਾ ਆਹਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਸ਼ਰਾਪ ਲੱਗਿਆ ਹੈ। ਜੇ ਮ ੇਰੇ ਪੁ ੱਤਰਾਂ (ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ, ਸ਼ਿਵ) ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਉਤਪੱਤੀ, ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਸੰਹਾਰ ਦਾ ਕਾਰਜ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਮ ੇਰਾ ਅਣ ਉੱਤਮ ਨਿਯਮ ਸਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਕੁਝ ਵੱਡ ੇ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਚੇਤ ਕਰ ਦੇਣਾ। ਮੇਰ ੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਨਾ ਦੱਸੀਂ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮ ੈਂ ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਦੰਡ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਦੁਰਗਾ ਇਸ ਡਰ ਦੇ ਮਾਰ ੇ ਸੱਚਾਈ ਨਹੀਂ ਦੱਸਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਗੀਤਾ ਅਧਿ: 7 ਸਲੋਕ 24 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬੁ ੱਧੀਹੀਣ ਜਨ ਸਮ ੁਦਾਇ ਮ ੇਰੇ ਅਣਉੱਤਮ ਨਿਯਮ ਤੋਂ ਆਪ੍ਰਿਚਤ ਹਨ ਕਿ ਕਦੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਹੁ ੰਦਾ ਆਪਣੀ ਯੋਗਮਾਇਆ ਨਾਲ ਛ ੁਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਇਸਲਈ ਮ ੈਨੂੰ ਅਵਿਅਕਤ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਅਰਥਾਤ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮ ੰਨਦੇ ਹਨ।

(ਅਬੁ ੱਧਮਹ:) ਬੁ ੱਧੀਹੀਣ (ਮਮ) ਮ ੇਰੇ (ਅਨੁਉਤਮ) ਅਰਥਾਤ ਘਟੀਆ (ਅਵਯਯਮ) ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ (ਪਰਮ ਭਾਵਮ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭਾਵ ਨੂੰ (ਅਜਾਨੰਤਰ) ਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ (ਮਾਮ ਅਵਯਕਤਮ) ਮੁਝ ਅਵਿਅਕਤ ਨੂੰ (ਵਿਅਕਤਮ) ਮਨੁ ੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ (ਆਪੰਨਮ) ਆਇਆ (ਮ ੰਨਯੰਤੇ) ਮ ੰਨਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ਮ ੈਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। (ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 7 ਸਲੋਕ 24)

ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 11 ਸਲੋਕ 47 ਅਤੇ 48 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮ ੇਰਾ ਵਾਸਤਵ ਕਾਲ ਰ ੂਪ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਅਰਥਾਤ ਬ੍ਰਹਮ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਾ ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਵਿਧੀ ਤੋਂ, ਨਾ ਜਪ ਤੋਂ, ਨਾ ਤਪ ਤੋਂ ਅਤੇ ਨਾ ਕਿਸੀ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। 

ਜਦੋਂ ਤਿੰਨੋਂ ਬੱਚੇ ਜਵਾਨ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਭਵਾਨੀ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ, ਅਸ਼ਟੰਗੀ) ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪ ਜਾਕੇ ਸਾਗਰ ਮ ੰਥਨ ਕਰੋ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਾਗਰ ਮ ੰਥਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ (ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਨੇ ਆਪਣ ੇ ਸਵਾਂਸ ਦੁਆਰਾ ਚਾਰ ਵੇਦ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਪਤਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰੋ) ਚਾਰ ੋਂ ਵੇਦ ਨਿਕਲੇ ਉਹ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਲਏ। ਵਸਤੂ ਲੈਕੇ ਤਿੰਨੋਂ ਬੱਚੇ ਮਾਤਾ ਦੇ ਪਾਸ ਆਏ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚਾਰ ੋਂ ਵੇਦਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਰ ੱਖੇ ਤੇ ਪੜ ੍ਹੇ। ਨੋਟ:- ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਨੇ, ਬ੍ਰਹਮ ਅਰਥਾਤ ਕਾਲ ਨੂੰ ਪੰਜ ਵੇਦ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਪ੍ਰਤੂ ੰ ਬ੍ਰਹਮ ਨੇ ਕੇਵਲ ਚਾਰ ਵੇਦਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਵਾਂ ਵੇਦ ਛ ੁਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਜੋ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਆਪ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਕੇ ਕਵਿਰਗ੍ਰਿਭੀਹ ਅਰਥਾਤ (ਕਬੀਰ ਬਾਣੀ) ਦੁਆਰਾ ਲਕੋਕਤੀਆਂ ਤੇ ਦੋਹਿਆਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ।

ਦੂਸਰੀ ਵਾਰ ਸਾਗਰ ਮੰਥਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਕੰਨਿਆਂ ਮਿਲੀਆਂ। ਮਾਤਾ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ (ਦੁਰਗਾ) ਨੇ ਆਪਣ ੇ ਹੀ ਹੋਰ ਤਿੰਨ ਰ ੂਪ (ਸਾਵਿਤਰੀ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਪਾਰਵਤੀ) ਧਾਰਨ ਕਿਤੇ ਅਤੇ ਸਮੁ ੰਦਰ ਵਿੱਚ ਛ ੁਪਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਗਰ ਮ ੰਥਨ ਦੇ ਸਮ ੇਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਈਆਂ। ਉਹੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਤਿੰਨ ਰ ੂਪ ਹੋਈ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਸਵਿੱਤਰੀ, ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਨੂੰ ਲੱਛਮੀ, ਸ਼ੰਕਰ ਨੂੰ ਪਾਰਵਤੀ ਪਤਨੀ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਤਿੰਨਾਂ ਨੇ ਭੋਗ ਵਿਲਾਸ ਕੀਤਾ, ਸੁਰ ਅਤੇ ਅਸੁਰ ਦੋਨੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ।

(ਜਦ ਤੀਸਰੀ ਵਾਰ ਸਾਗਰ ਮ ੰਥਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਚੌਦਾਂ ਰਤਨ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਅਤੇ ਦੇਵਤਾਂਵਾਂ ਨੂੰ, ਮਦ (ਸ਼ਰਾਬ) ਅਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰ ਪ੍ਰਮਾਰਥ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਠ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਇਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।) ਜਦ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵੇਦ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਕੋਈ ਸਾਰ ੇ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੁ ੱਲ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਪੁਰਸ਼ (ਪ੍ਰਭੂ) ਹੋਰ ਹੈ। ਤਦ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਰ ਜੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਜਨਹਾਰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਵੇਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ , ਇਸਦੇ ਲਈ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿਸੀ ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਸੰਤ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ੋ। ਤਦ ਬ੍ਰਹਮਾ ਮਾਤਾ ਦੇ ਕੋਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਭ ਵਿਰਤਾਂਤ ਕਿਹ ਸੁਣਾਇਆ। ਮਾਤਾ ਕਿਹਾ ਕਰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਮ ੇਰੇ ਤੋਂ ਅਿਤਿਰਕਤ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮ ੈਂ ਹੀ ਕਰਤਾ ਹਾਂ। ਮ ੈਂ ਹੀ ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੂ ੰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵੇਦ ਈਸ਼ਵਰ ਕਿਰਤ ਹਨ ਇਹ ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੇਰਾ ਪਿਤਾ ਤੈਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ, ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਤਿੱਗਿਆ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਫਿਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਆਪਦੀ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਮ ੈਂ ਉਸ ਪੁਰਸ਼ (ਪ੍ਰਭੂ) ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕੇ ਹੀ ਰਹਾਂਗਾ ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਤਾਂ ਤੂ ੰ ਕਿ ਕਰੇਂਗਾ? ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮ ੈਂ ਆਪਨੂੰ ਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਂਵਾਂਗਾ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਨੇ ਕਸਮ ਖਾਧੀ ਹੈ ਕਿ ਮ ੈਂ ਅਵਿਅਕਤ ਰਹਾਂਗਾ ਕਿਸੀ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗਾ ਅਰਥਾਤ 21 ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਮ ੈਂ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਕਾਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਵਾਂਗਾ।

ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ ਨੰ. 7 ਦਾ ਸਲੋਕ ਨੰ. 24

ਅਯਕਤਮ, ਵਯਕਤਮ, ਆਪੰਨਮ, ਮਨਯਤਮੇ, ਮਾਮ, ਅਬੱਧਯਹ॥
ਪਰਮ, ਭਾਵਮ, ਅਜਾਨੰਤਰ, ਮਮ, ਅਵਯਮ, ਅਨਉਤਮਮ॥24॥

ਅਨੁਵਾਦਯ:- (ਅਬੁੱਧਮਹ) ਬੁੱਧੀਹੀਨ ਲੋਕ, (ਮਮ) ਮੇਰ ੇ (ਅਨੁਉਤਮ) ਆਸ਼੍ਰੇਸ਼ਟ (ਅਵਯਯਮ) ਅਟੱਲ (ਪਰਮ) ਪਰਮ (ਭਾਵਮ) ਭਾਵ ਨੂੰ (ਅਜਾਨੰਤਹ) ਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ  (ਅਵਯਕਤਮ) ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਮਾਨ (ਮਾਮ) ਮ ੁਝ ਕਾਲ ਨੂੰ (ਵਿਅਕਤਮ) ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਵਤਾਰ (ਆਪੰਨਮ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ (ਮਨਯੰਤੇ) ਮ ੰਨਦੇ ਹਨ।

ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ ਨੰ. 7 ਦਾ ਸਲੋਕ ਨੰ. 25

ਨ, ਅਹਮ ਪ੍ਰਕਾਹ ਸਰਵਸਯ ਯ ੋਗ ਮਾਯਾ ਸਮਆਹ।
ਮ ੁੜ੍ਹ, ਅਮ, ਨ, ਅਭਿਜਾਨਾਤਿ ਲੋਕਹ, ਮਾਮ ਅਜਮ, ਅਵਯਮ॥

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਅਹਮ) ਮ ੈਂ (ਯ ੋਗਮਾਇਆ ਸਮਾਵਰਮ) ਯ ੋਗਮਾਯਾ ਨਾਲ ਛਿਪਿਆ ਹੋਇਆ (ਵਸਯ) ਸਭ ਦੇ (ਪ੍ਰਕਾਸ਼) ਪ੍ਰਤੱਖ (ਨ) ਨਹੀਂ ਹੁ ੰਦਾ ਅਰਥਾਤ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਯ ਅਰਥਾਤ ਅਵਿਅਕਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਇਸਲਈ (ਅਜਮ) ਜਨਮ ਨ ਲੈਣ ਵਾਲੇ (ਅਵਿਯਯਮ) ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਅਟਲ ਭਾਵ ਨੂੰ (ਅਯਮ) ਇਹ(ਮੁਹ) ਅਗਿਆਨੀ (ਲੋਕਹ) ਲੋਕ ਜਨਸਮ ੁਦਾਏ ਸੰਸਾਰ (ਮਾਮ) ਮ ੈਨੂੰ (ਨ) ਨਹੀਂ (ਅਭਿਜਾਨਾਤਿ) ਜਾਣਦਾ ਅਰਥਾਤ, ਮ ੈਨੂੰ ਅਵਤਾਰ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬ੍ਰਹਮ ਆਪਣੀ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣ ੇ ਨਾਨਾ ਰ ੂਪ ਬਣਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਦੁਰਗਾ ਦਾ ਪਤੀ ਹੈ ਇਸਲਈ ਇਸ ਮ ੰਤਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮ ੈਂ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਆਦਿ ਦੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਦੁਰਗਾ ਤੋਂ ਜਨਮ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ।

“ਬ ੍ਰਹਮਾ ਦਾ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ (ਕਾਲ / ਬ ੍ਰਹਮ) ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਪ੍ਰਯਤਨ”

ਤਦ ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਲਖ ਨਿਰੰਜਨ ਆਪਦਾ ਪਿਤਾ ਹੈ ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਉਹ ਆਪਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮ ੈਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਆਵਾਂਗਾ। ਮਾਤਾ ਨੇ ਪੁ ੱਛਿਆ ਕਿ ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਤਾਂ ਕਿ ਕਰੇਂਗਾ? ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਪ੍ਰਤਿੱਗਿਆ ਕਰਦਾਂ ਹਾਂ। ਜੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਮ ੈਂ ਆਪਦੇ ਸਾਹਮਣ ੇ ਨਹੀਂ ਆਵਾਂਗਾ। ਇਹ ਕਹਿਕੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋ ਕਿ ਉੱਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਿਆ ਜਿੱਥੇ ਹਨ੍ਹ ੇਰਾ ਹੀ ਹਨ੍ਹ ੇਰਾ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਚਾਰ ਯ ੁੱਗ ਤੱਕ ਧਿਆਨ ਲਗਾਇਆ ਪਰ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਕਾਲ ਨੇ ਆਕਾਸ਼ਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਦੁਰਗਾ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ?

ਭਵਾਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪ ਦਾ ਜੇਠਾ ਪੁ ੱਤਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜਿੱਦ ਕਰਕੇ ਆਪਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਨੇ ਕਿਹਾ ਉਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾ ਲਉ। ਮ ੈਂ ਉਸਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਬ੍ਰਹਮਾਂ ਦੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵ ਉਤਪੱਤੀ ਦਾ ਕਾਰਜ ਸਭ ਕਾਰਜ ਅਸੰਭਵ ਹਨ। ਫਿਰ ਦੁਰਗਾ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਗਾਇਤਰੀ ਨਾਮ ਦੀ ਲੜਕੀ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ। ਗਾਇਤਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਗਈ ਪਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਸਮਾਧੀ ਲਗਾਏ ਹੋਏ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਅਭਾਸ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਆਇਆ ਹੈ। ਤਦ ਆਦਿ ਕੁਮਾਰੀ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਨੇ ਗਾਇਤਰੀ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸਦੇ ਚਰਨ ਸ਼ਪਰਸ਼ ਕਰ। ਤਦ ਗਾਇਤਰੀ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਭੰਗ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਗੁ ੱਸੇ ਨਾਲ ਬੋਲੇ ਕਿ ਕੌਣ ਪਾਪਣ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਮ ੇਰਾ ਧਿਆਨ ਭੰਗ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਗਾਇਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮ ੇਰਾ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਹਿਲਾਂ ਮ ੇਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ੋ ਫਿਰ ਸ਼ਰਾਪ ਦੇਣਾ। ਮ ੈਨੂੰ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਆਪਦੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵ ਉਤਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮ ੈਂ ਕਿਵੇਂ ਜਾਵਾਂ? ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਏ, ਇਸ ਤਰਾਂ ਜਾਵਾਂਗਾ ਤਾਂ ਮ ੇਰਾ ਮਜ਼ਾਕ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੇ ਆਪ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਕਹਿ ਦਿਉ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਪਿਤਾ (ਜੋਤੀ ਨਿਰ ੰਜਨ) ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਮ ੈਂ ਆਪਣੀ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਮ ੈਂ ਆਪਦੇ ਨਾਲ ਚੱਲਾਂਗਾ। ਤੱਦ ਗਾਇਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਜੇ ਆਪ ਮ ੇਰੇ ਨਾਲ ਸੰਭੋਗ (ਸੈਕਸ) ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਮ ੈਂ ਝੂਠੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਾਂਗੀ। ਤਦ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਏ, ਇਸ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਜਾਵਾਂਗਾ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਪਾਸ ਜਾਂਦੇ ਮ ੈਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਆਵੇਗੀ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ, ਫਿਰ ਗਾਇਤਰੀ ਨਾਲ ਰਤੀ ਕਿਰਿਆ (ਸੰਭੋਗ) ਕੀਤੀ।

ਤਦ ਗਾਇਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਇੱਕ ਗਵਾਹ ਹੋਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਗਾਇਤਰੀ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਇੱ ਕ ਲੜਕੀ (ਪੋਹਪਵਤੀ ਨਾਮ ਦੀ) ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਦੋਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪ ਗਵਾਹੀ ਦੇਣਾ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਤਦ ਪੋਹਪਵਤੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮ ੈਂ ਝੂਠੀ ਗਵਾਹੀ ਕਿਉਂ ਦੇਵਾਂ? ਹਾਂ ਜੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਮੇਰ ੇ ਨਾਲ ਰਤੀ ਕ੍ਰਿਆ (ਸੰਭੋਗ) ਕਰੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਗਵਾਹੀ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹਾਂ। ਗਾਇਤਰੀ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ (ਉਕਸਾਇਆ) ਕਿ ਹੋਰ ਕੋਈ ਰਾਸਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਦ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਪੋਹਪਵਤੀ ਨਾਲ ਸੰਭੋਗ ਕੀਤਾ ਤੇ ਤਿੰਨੋਂ ਮਿਲਕੇ ਆਦਿ ਮਾਇਆ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਦੇ ਪਾਸ ਆਏ। ਦੋਨੋਂ ਦੇਵੀਆਂ ਨੇ ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਰਤ ਇਸ ਲਈ ਰੱ ਖੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਜੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਮਾਤਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣ ੇ ਸਾਡੀ ਝੂਠੀ ਗਵਾਹੀ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਵੇਗਾ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ ਦੇ ਦੇਵੇਗੀ, ਇਸਲਈ ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਦੋਸ਼ੀ ਬਣਾ ਲਿਆ।

(ਇੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜ ਗਰੀਬ ਦਾਸ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ- “ਦਾਸ ਗਰੀਬ ਯ ੇਹ ਚੂਕ ਧੂਰੋਂ ਧੂਰ)

“ਮਾਤਾ (ਦੁਰਗਾ) ਦੁਆਰਾ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ ਦੇਣਾ”

ਤਦ ਮਾਤਾ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਤੋਂ ਪੁ ੱਛਿਆ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣ ੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ? ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹਾਂ ਮ ੈਨੂੰ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸ਼ਾਕਸ਼ੀ ਦੱਸ। ਤਦ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣ ੇ ਸ਼ਾਖਸ਼ਾਤਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਦੇਵੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਲੜਕੀਆਂ ਤੋਂ ਪੁ ੱਛਿਆ ਕਿ ਤੁਹਾਡ ੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਸ਼ਾਕਸ਼ਾਤਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤਦ ਦੋਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਭਵਾਨੀ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮ ੈਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮ ੈਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗਾ, ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਫਿਰ ਅਸ਼ਟੰਗੀ ਨੇ ਧਿਆਨ ਲਗਾਇਆ ਅਤੇ ਕਾਲ (ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ) ਤੋਂ ਪੁ ੱਛਿਆ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਹੈ? ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਫਿਰ ਮਾਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਹੇ ਹੋ। ਆਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣਕੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਾਤਾ ਜੀ ਮ ੈਂ ਸਹੁ ੰ ਖਾਕੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਨ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਪਿਤਾ (ਬ੍ਰਹਮ) ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ ਨਹੀਂ। ਮ ੈਨੂੰ ਆਪਦੇ ਸਾਹਮਣ ੇ ਆਉਂਦੇ ਸ਼ਰਮ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸਲਈ ਅਸੀਂ ਝੂਠ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਤਦ ਮਾਤਾ (ਦੁਰਗਾ) ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਮੈਂ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ ਦਿੰਦੀ ਹਾਂ।

ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ:- ਤੇਰੀ ਪੂਜਾ ਯੱਗ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਅੱਗੇ ਤੇਰੇ ਵੰਸ਼ਜ਼ ਹੋਣਗੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਪਖੰਡ ਕਰਨਗੇ। ਝੂਠੀ ਗੱਲਾਂ ਬਣਾਕੇ ਯ ੱਗ ਨੂੰ ਠ ੱਗਣਗੇ। ਉੱਪਰ ਤੋਂ ਤਾਂ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਕਰਦੇ ਦਿਖਣਗੇ ਅੰਦਰ ੋਂ ਵਿਕਾਰ ਕਰਨਗੇ। ਕਥਾ ਪੁਰਾਣਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਸੁਣਾਇਆ ਕਰਨਗੇ, ਆਪ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਸਦਗ੍ਰ ੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਲੀਅਤ ਕੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਮਾਣ ਵੱਸ਼ ਅਤੇ  ਧਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗੁਰ ੂ ਬਣਕੇ ਆਪਣ ੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਲੋਕਵੇਦ (ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਵਿਰ ੁ ੱਧ ਦੰਤ ਕਥਾ) ਸੁਣਾਇਆ ਕਰਨਗੇ। ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਕਰਵਾਕੇ, ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਕੇ ਕਸ਼ਟ ਉਠਾਉਣਗੇ। ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਆਈ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਮਾਰਥ ਨਹੀਂ ਦੱਸਣਗੇ। ਦਕਿਸ਼ਣਾਂ ਲਈ ਜਗਤ ਨੂੰ ਗੁ ੰਮਰਾਹ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਆਪਣ ੇ ਆਪਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਮ ੰਨਣਗੇ, ਦੁਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਨੀਚਾ ਸਮਝਣਗੇ। ਜਦ ਮਾਤਾ ਦੇ ਮੁ ੱਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸੁਣਿਆ ਤਾਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਮ ੂਰਸ਼ਿਤ ਹੋਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਡਿ ੱਗ ਪਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਹੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਗਾਇਤਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ:- ਤੇਰ ੇ ਕਈ ਸਾਂਡ ਪਤੀ ਹੋਣਗੇ। ਤੂ ੰ ਮਿਤ੍ਰਲੋਕ ਵਿੱਚ ਗਾਂ ਬਣ ੇਗੀ।

ਪੋ ੍ਹਪਵਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ:- ਤੇਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਗੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗੀ। ਤੇਰ ੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪੂਜਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਾਏਗਾ। ਇਸ ਝੂਠੀ ਗਵਾਹੀ ਕਾਰਨ ਤੈਨੂੰ ਇਹ ਨਰਕ ਭੋਗਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਕੇਵੜਾ ਕੇਤਕੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਕੁਸੌਂਧੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੰਦਗੀ (ਕੁਰੜੀਆਂ) ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਹੁ ੰਦੀ ਹੈ।)

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ ਦੇ ਕੇ ਮਾਤਾ ਭਵਾਨੀ ਬਹੁਤ ਪਛਤਾਈ। (ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਜੀਵ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸੋਚੇ ਮਨ (ਕਾਲ ਨਿਰੰਜਨ) ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਗਲਤ ਕਾਰਜ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਜਦੋਂ ਆਤਮਾ (ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਅੰਸ਼) ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਉਸਨੂੰ ਗਿਆਨ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਛਤਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਆਪਣ ੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਛ ੋਟੀ ਜਿਹੀ ਗਲਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਝਿੜਕਦੇ ਹਨ (ਗੁ ੱਸੇ ਵਿੱਚ) ਪ੍ਰੰਤੂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਛਤਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਿਰਿਆ ਮਨ (ਕਾਲ ਨਿਰੰਜਨ) ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਸਰਵ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆਵਾਨ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।) ਹਾਂ, ਇਥੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਨਿਰੰਜਨ (ਕਾਲ ਬ੍ਰਹਮ) ਨੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਰ ੱਖਿਆ ਹੈ ਜੇ ਕੋਈ ਜੀਵ ਕਿਸੇ ਦੁਰਬਲ ਜੀਵ ਨੂੰ ਸਤਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦਾ ਬਦਲਾ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਜਦ ਆਦਿ ਭਵਾਨੀ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ, ਅਸ਼ਟੰਗੀ) ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਗਾਇਤਰੀ ਅਤੇ ਪੋਹਪਵਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਅਲਖ ਨਿਰੰਜਨ (ਬ੍ਰਹਮ-ਕਾਲ) ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੇ ਭਵਾਨੀ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ/ਅਸ਼ਟੰਗੀ) ਇਹ ਆਪਨੇ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਹੁਣ ਮੈਂ (ਨਿਰੰਜਨ) ਤੈਨੂ ੰ ਸ਼ਰਾਪ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਦੁਆਪਰ ਯ ੁੱਗ ਵਿੱਚ ਤੇਰੇ ਪੰਜ ਪਤੀ ਹੋਣਗੇ। ਦਰ ੋਪਦੀ ਹੀ ਆਦਿ ਮਾਇਆ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਹੋਈ ਹੈ।) ਜਦ ਇਹ ਆਕਾਸ਼ਬਾਣੀ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਆਦਿ ਮਾਇਆ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੇ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ (ਕਾਲ) ਮ ੈਂ ਤੇਰ ੇ ਵੱਸ ਪਈ ਹਾਂ ਤੂ ੰ ਜੋ ਚਾਹੇ ਸੋ ਕਰ ਲੈ।

{ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁਰਗਾ ਜੋ ਕੇ ਹੋਰ ਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਾਰ ਵਾਰ ਲਿਖਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਾਣਾਂ, ਗੀਤਾ ਤੇ ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੇਖਦੇ ਸਮ ੇਂ ਭ੍ਰਮ ਉਤਪੰਨ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਿਵੇਂ ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 14 ਸਲੋਕ 3-4 ਵਿੱਚ ਕਾਲ ਬ੍ਰਹਮ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਤਾਂ ਗਰਭ ਧਾਰਣ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਹੈ। ਮ ੈਂ ਉਸਦੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਬੀਜ਼ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਿਤਾ ਹਾਂ।ਸਲੋਕ 4 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਤਿੰਨੋਂ ਜੀਵ ਆਤਮਾ ਨੂ ੰ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਬੰਧਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਹਨ।- (ਲੇਖ ਸਮਾਪਤ) ਇਸ ਪ੍ਰਕਰਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਤਾਂ ਦੁਰਗਾ ਹੈ ਤੇ ਤਿੰਨੋਂ ਦੇਵਤਾ ਜਾਣੀ ਰਜਗੁਣ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਸਤਗੁਣ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਤੇ ਤਮਗੁਣ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਸੰਕੇਤਿਕ ਨਾਮ ਹਨ।}

“ਵਿਸ਼ਣੂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਕਾਲ / ਬ ੍ਰਹਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪਾਉਣਾ”

ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੁ ੱਤਰ ਤੂ ੰ ਵੀ ਆਪਣ ੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਲੈ। ਤਦ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਆਪਣ ੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਾਲ (ਬ੍ਰਹਮ) ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਦੇ -2 ਪਾਤਾਲ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਪਵੇਸ਼ ਹੁ ੰਦੇ ਦੇਖਕੇ ਕ੍ਰ ੋਧਿਤ ਹੋਕੇ ਜ਼ਹਿਰ ਭਰਿਆ ਫੰ ੁਕਾਰਾ ਮਾਰਿਆ। ਉਸਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ ਦਾ ਰ ੰਗ ਸਾਂਵਲਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਸਪ੍ਰੇ ਪੇਂਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਦ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਨੇ ਚਾਹਿਆ ਕਿ ਇਸ ਨਾਗ ਨੂੰ ਮਜ਼ਾ ਚਖਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤਦ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ (ਕਾਲ) ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤਦ ਆਕਾਸ਼ਬਾਣੀ ਹੋਈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਣੂ ਹੁਣ ਤੂ ੰ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾ ਤੇ ਸੱਚ-ਸੱਚ ਸਾਰਾ ਵਿਵਰਣ ਦੱਸ ਦੇਣਾ ਤੇ ਜੋ ਕਸ਼ਟ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ੋਧ ਦੁਆਪਰ ਯ ੁੱਗ ਵਿੱਚ ਲੈਣਾ। ਦੁਆਪਰ ਯ ੁ ੱਗ ਵਿੱਚ ਆਪ (ਵਿਸ਼ਣ ੂ) ਤਾਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਵਤਾਰ ਧਾਰਣ ਕਰੋਗੇ ਅਤੇ ਕਾਲੀਦਹ ਵਿੱਚ ਕਾਲਇੰਦਰੀ ਨਾਮਕ ਨਾਗ, ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਹੋਵੇਗਾ।

ਊਚ ਹੋਈ ਕੇ ਨੀਚ ਸਤਾਵੈ, ਤਾਕਰ ਔਲ (ਬਦਲਾ) ਮ ੋਹੀ ਸੋਂ ਪਾਵੈ॥
ਜੋ ਜੀਵ ਦੇਈ ਪੀਰ ਪੁਨੀ ਕਹੁ, ਹਮ ਪੁਨੀ ਐਲ ਦਿਵਾਵੇਂ ਤਾਹੁ ॥

ਤਦ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਆਏ ਅਤੇ ਸੱਚ-2 ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਇਹ ਗੱਲ ਨਾਲ ਮਾਤਾ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਨ ਹੋਈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੁ ੱਤਰ ਤੂ ੰ ਸਤਵਾਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਮ ੈਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਤੇਰ ੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਮਿਲਵਾਉਂਦੀ ਹਾਂ ਤੱਥਾ ਤੇਰ ੇ ਮਨ ਦਾ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਖਤਮ ਕਰਦੀ ਹਾਂ।

ਕਬੀਰ ਦੇਖ ਪੁੱਤਰ ਤੋਹਿ ਪਿਤਾ ਭੀਟਾਉਂ, ਤੌਰ ੇ ਮਨ ਕਾ ਧੋਖਾ ਮਿਟਾਉਂ।
ਮਨ ਸਵਰ ੂਪ ਕ੍ਰਤਾ ਕਿਹ ਜਾਨੋਂ, ਮਨ ਤੇ ਦੂਜਾ ਔਰ ਨਾ ਮਾਨੋ ॥
ਸਵਰਗ ਪਾਤਾਲ ਦੌਰ ਮਨ ਕੇਰਾ, ਮਨ ਅਸਥੀਰ ਮਨ ਹੈ ਅਨੇਰਾ।
ਨਿਰੰਕਾਰ ਮਨ ਹੀ ਕੋ ਕਿਹਏ, ਮਨ ਕਿ ਆਸ ਨਿਸ਼ ਦਿਨ ਰਹੀਏ।
ਦੇਖ ਹੀ ਪਲਟਿ ਸੁਨਯ ਮਹ ਜਯ ੋਤੀ, ਜਹਾਂ ਪਰ ਝਿਲਮਿਲ ਝਾਲਰ ਹੋਤੀ ॥

ਇਸ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਮਾਤਾ (ਅਸ਼ਟੰਗੀ, ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਨੇ ਵਿਸ਼ਣੂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਨ ਹੀ ਜਗ ਦਾ ਕਰਤਾ ਇਹੀ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਜੋ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਜੋਤੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਇਹੀ ਉਸਦਾ ਰ ੂਪ ਹੈ। ਜੋ ਸ਼ੰਖ, ਘੰਟਾ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਵਾਜ਼ਾ ਸੁਣਿਆ, ਇਹ ਮਹਾਂਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਜਨ ਦਾ ਹੀ ਵੱਜ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਤਦ ਮਾਤਾ (ਅਸ਼ਟੰਗੀ, ਦੁਰਗਾ) ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੇ ਪੁ ੱਤਰ ਤੂ ੰ ਸਾਰ ੇ ਦੇਵਾਂ ਦਾ ਸਰਤਾਜ ਹੋ ਅਤੇ ਤੇਰੀ ਹਰ ਕਾਮਨਾ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਮ ੈਂ ਪੂਰ ੇ ਕਰਾਂਗੀ। ਤੇਰੀ ਪੂਜਾ ਸਰਵ ਯ ੱਗ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗੀ। ਆਪ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸੱਚ-ਸੱਚ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਕਾਲ ਦੇ ਇੱਕੀ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਦਤ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਵਿਅਰਥ ਮਹਿਮਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਦੁਰਗਾ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰੀ ਪੂਜਾ ਜੱਗ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਤੇਰ ੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ। ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਖਾ ਕੇ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਨੂੰ ਬਹਿਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ ਭੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਇਹੀ ਸਥਿਤੀ ਆਪਣ ੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਿਰਾਕਾਰ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਆਦਿ ਭਵਾਨੀ ਰ ੁਦਰ (ਮਹੇਸ਼ ਜੀ) ਦੇ ਕੋਲ ਗਈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਹੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਕਰ  ਲੈ ਆਪਣ ੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਖੋਜ ਤੇਰੇ ਦੋਨੋਂ ਭਾਈਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਆਪਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਦੇਣਾ ਸੀ ਉਹ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਹੁਣ ਆਪ ਮ ੰਗੋ ਜੋ ਮ ੰਗਣਾ ਹੈ। ਤਦ ਮਹੇਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੇ ਜਨਨੀ! ਮ ੇਰੇ ਦੋਨੋਂ ਵੱਡ ੇ ਭਾਈਆਂ ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਫਿਰ ਯਤਨ ਕਰਨਾ ਵਿਅਰਥ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮ ੈਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਵਰ ਦਿਉ ਕਿ ਮ ੈਂ ਅਮਰ (ਮਿਤੂੰਜਯ) ਹੋ ਜਾਵਾਂ। ਤਦ ਮਾਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਹਾਂ ਯ ੁਕਤੀ ਦੱਸ ਸਕਦੀ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੇਰੀ ਉਮਰ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਵਿਧੀ ਯ ੋਗ ਸਮਾਧੀ ਹੈ (ਇਸਲਈ ਮਹਾਂਦੇਵ ਜੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ ਸਮਾਧੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ)। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਤਾ (ਅਸ਼ਟੰਗੀ, ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਨੇ ਤਿੰਨੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਭਾਗ ਵੰਡ ਦਿੱਤੇ।

ਭਗਵਾਨ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਾਲ ਲੋਕ ਦੇ ਲੱਖ ਚੌਰਾਸੀ ਦੇ ਚੌਲੇ (ਸਰੀਰ) ਰਚਨੇ (ਬਣਾਉਣ ੇ) ਦਾ ਅਰਥਾਤ ਰਜੋਗੁਣ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਕੇ ਸੰਤਾਨ ਉਤਪੱਤੀ ਦੇ ਲਈ ਬੇ-ਵੱਸ਼ ਕਰਕੇ ਜੀਵ ਉਤਪੰਨ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਵਿਭਾਗ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ।

ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ (ਕਰਮ ਅਨੁਸਾਰ) ਕਰਨੇ, ਅਤੇ ਮੋਹ-ਮਮਤਾ ਉਤਪੰਨ ਕਰਕੇ ਸਥਿਤੀ ਬਣਾਈ ਰ ੱਖਣ ਦਾ ਵਿਭਾਗ ਦਿੱਤਾ। ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਸ਼ੰਕਰ (ਮਹਾਂਦੇਵ) ਨੂੰ ਸੰਹਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਭਾਗ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨਿਰੰਜਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੱਖ ਮਾਨਵ ਸਰੀਰ ਧਾਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਖਾਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।

ਇੱਥੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉਤਪੰਨ ਹੁ ੰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਰ ਜੀ ਤੋਂ ਉਤਪੱਤੀ, ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਸੰਹਾਰ ਕਿਵੇਂ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਆਪਣੇ-2 ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਅੱਜ ਕੱਲ ਸੰਚਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਉੱਪਰ  ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਛ ੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਨੀਚੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਉੱਤੇ ਸੰਚਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਠੀਕ ਇਸੇ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਦੇਵ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਸੂਖਸ਼ਮ ਗੁਣਾਂ ਦੀਆਂ ਤਰ ੰਗਾਂ ਤਿੰਨੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣ ੇ ਆਪ ਹੀ ਹਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਈ ਰ ੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਵਰਣ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਹੈ। ਐਸੇਐਸੇ ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ (ਕਾਲ) ਦੇ ਇੱਕੀ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਹਨ।
ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ (ਕਾਲ) ਆਪ ਆਪਣ ੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਸਰੀਰਕ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣ ੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿੰਨੋਂ ਦੇਵਾਂ (ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਜੀ) ਨੂੰ ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਵਿਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰੜੀ ਸਾਧਨਾਂ ਕਰਕੇ ਵੀ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ੀਆ ਨੇ ਵੀ ਵੇਦਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ “ਅਗਨੇਹ ਤਨੂਰ ਅਸਿ” (ਪਵਿੱਤਰ ਯਜੁਰਵੇਦ ਅ. 1 ਮ ੰਤਰ 15) ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਸਹਿਸਰੀਰ ਹੈ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਯਜੁਰਵੇਦ ਦੇ ਅ:5 ਮ ੰਤਰ 1 ਵਿੱਚ ਿਲਿਖਆ ਹੈ ਕਿ “ਅਗਨੇਹ ਤਨੁਰ ਅਸਿ ਵਿਸ਼ਣਵੇ ਤਵਾ ਸੋਮਸਯ ਤਨੁਰ ਅਸਿ”। ਇਸ ਮ ੰਤਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਵੇਦ ਗਵਾਹੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰਵਵਿਆਪਕ, ਸਰਵਪਾਲਨ ਕਰਤਾ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਸਹਿਸਰੀਰ ਹੈ। ਪਵਿੱਤਰ ਯਜੁਰਵੇਦ ਅਧਿ: 40 ਮ ੰਤ੍ਰ 8 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ (ਕਵਿਰ ਮਨੀਸ਼ੀ) ਜਿਸ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਚਾਹ ਹੈ, ਉਹ ਕਵਿਰ ਅਰਥਾਤ ਕਬੀਰ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਸਰੀਰ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾੜੀ (ਅਸਨਾਵਿਰਮ) ਦਾ ਹੈ, (ਸ਼ੁਕਰਮ) ਵੀਰਜ਼ ਤੋਂ ਬਣੀ ਪੰਜ ਤੱਤ ਤੋਂ ਬਣੀ ਭੌਤਿਕ (ਅਕਾਇਮ) ਕਾਇਆ ਰਹਿਤ ਹੈ। ਉਹ ਸਭ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਸਰਵਉਤੱਮ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ, ਉਸ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਤੇਜ਼ਪੁ ੰਜ ਦਾ (ਸਵਰਜੋਤੀ) ਸਵੈਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਸਰੀਰ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਰ ੂਪ ਅਰਥਾਤ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ। ਉਹੀ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਹੈ ਜੋ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ (ਵਯਦਧਾਤਾ) ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦਾ ਰਚਨਹਾਰ (ਸਵੈਭੂਹ) ਖੁਦ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਵਾਲਾ (ਯਥਾ ਤਥਯ ਅਰਥਾਤ) ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ (ਸ਼ਾਸ਼ਵਤ) ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ (ਗੀਤਾ ਅਧਿ: 15 ਸਲੋਕ 17 ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ।) ਭਾਵਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਨਾਮ ਕਬੀਰ (ਕਵਿਰਦੇਵ) ਹੈ। ਉਸ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਸਰੀਰ ਨੂਰ ਤੱਤਵ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸਰੀਰ ਅਤਿ ਸੂਕਸ਼ਮ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਸਾਧਕ ਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਦਿਵਯ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਖੁ ੱਲ੍ਹ ਚੁ ੱਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵ ਦਾ ਵੀ ਸੂਕਸ਼ਮ ਸਰੀਰ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਉੱਪਰ ਇਹ ਪੰਜ ਤੱਤਵ ਦਾ ਖੋਲ੍ਹ (ਕਵਰ) ਅਰਥਾਤ ਪੰਜ ਤੱਤਵ ਦੀ ਕਾਇਆ ਚੜੀ ਹੁ ੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਸੰਯੋਗ ਨਾਲ (ਕਰਮ) ਵੀਰਜ਼ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੈ। ਸਰੀਰ ਤਿਆਗਣ ਦੇ ਪਿੱਛ ੋਂ ਵੀ ਜੀਵ ਦਾ ਸੂਕਸ਼ਮ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਰੀਰ ਉਸੀ ਸਾਧਕ ਨੂੰ ਦਿਖਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਦਿਵਯ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਖੁ ੱਲ੍ਹ ਚੁ ੱਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਅਤੇ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝੋ। ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਓਮ ਨਾਮ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਜੋ ਕੇਵਲ ਬ੍ਰਹਮ ਸਾਧਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਓਮ ਨਾਮ ਦੇ ਜਾਪ ਨੂੰ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਮ ੰਨ ਕੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਹਠਯ ੋਗ (ਸਮਾਧੀ ਲਾਕੇ) ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਏ, ਸਿੱਧੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਰ ੂਪੀ ਖਿਡ ੌਣ ੇ ਨਾਲ ਖੇਡ ਕੇ ਰਿਸ਼ੀ ਵੀ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ ਅਤੇ ਆਪਣ ੇ ਅਨੁਭਵ ਨਾਲ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਿਰਾਕਾਰ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ। ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਨੇ ਕਸਮ ਖਾਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮ ੈਂ ਆਪਣ ੇ ਵਾਸਤਵ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਸੀ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਮੈਨੂੰ ਅਵਿਅਕਤ ਮੰਨਿਆ ਕਰਨਗੇ (ਅਵਿਅਕਤ ਦਾ ਭਾਵਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਅਵਿਅਕਿਗਤ ਰ ੂਪ ਨਾਲ ਸਥੂਲ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲ ਛਾਅ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਸੂਰਜ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲਾਂ ਦੇ ਪਾਰ ਜਿਉਂ ਦਾ ਤਿਉਂ ਹੈ, ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਅਵਿਅਕਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ)। (ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੇ ਲਈ ਗੀਤਾ ਅ:7 ਸਲੋਕ 24-25, ਅ:11 ਸਲੋਕ 48 ਤੇ 32 ਦੇਖੋ)

ਪਵਿੱਤਰ ਗੀਤਾ ਜੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰ ੇਤਵੱਸ਼ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਅਰਜੁਨ ਮ ੈਂ ਵਧਿਆ ਹੋਇਆ ਕਾਲ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸਰਵ ਨੂੰ ਖਾਣ ਦੇ ਲਈ ਆਇਆ ਹਾਂ। (ਗੀਤਾ ਅਧਿ:11 ਦਾ ਸਲੋਕ ਨੰ. 32) ਇਹ ਮ ੇਰਾ ਵਾਸਤਵਿਕ ਰ ੂਪ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਤੇਰ ੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਖ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਕੋਈ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਯੱਗ-ਜੱਪ-ਤੱਪ ਅਤੇ ਓਮ ਨਾਮ ਆਦਿ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਮ ੇਰ ੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਰ ੂਪ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। (ਗੀਤਾ ਅਧਿ:11 ਸਲੋਕ ਨੰ.48) ਮ ੈਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਇਹ ਮ ੂਰਖ ਲੋਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਮ ੈਨੂੰ ਅਵਿਅਕਤ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤ (ਮਨੁ ੱਖ ਰ ੂਪ) ਮੰਨ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮ ੇਰ ੇ ਘਟੀਆ ਨਿਯਮ ਤੋਂ ਅਪ੍ਰੀਚਿਤ ਹਨ ਕਿ ਮ ੈਂ ਕਦੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਇਸ ਕਾਲ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਆਪਣੀ ਯ ੋਗ ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਛ ੁਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ (ਗੀਤਾ ਅ:7 ਸਲੋਕ ਨੰ.24-25) ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ:- ਆਪਣ ੇ ਛ ੁਪੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਸਵੈ ਅਸ਼੍ਰ ੇਸ਼ਟ (ਅਣਉਤਮ) ਕਿਉਂ ਕਿਹ ਰਿਹਾ ਹੈ?

ਜੇ ਪਿਤਾ ਆਪਣੀ ਸੰਤਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਮੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਲੁ ੱਕਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਵੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਾਲ (ਬ੍ਰਹਮ) ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਲੱਖ ਮਨੁੱਖ ਸਰੀਰ ਧਾਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦਾ ਆਹਾਰ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ 25 ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਤ ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਤਪੰਨ ਹੁ ੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਠਿਕਾਣ ੇ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਅਤੇ ਕਰਮ ਭੋਗ ਦਾ ਦੰਡ ਦੇਣ ਲਈ ਚੌਰਾਸੀ ਲੱਖ ਜੂਨੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਭ ਦੇ ਸਾਹਮਣ ੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਬੇਟੀ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਕਿਸੇ ਦਾ ਪੁ ੱਤਰ, ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਖਾਵੇ ਤਾਂ ਸਰਵ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਤੋਂ ਘ੍ਰਿਣਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਜਦ ਵੀ ਕਦੇ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਵਿਰਅਗਿਨ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਖੁਦ ਆਵੇ ਜਾਂ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਸੰਦੇਸ਼ਵਾਹਕ ਦੂਤ) ਭੇਜਣ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸਤਿਭਗਤੀ ਕਰਕੇ ਕਾਲ ਦੇ ਜਾਲ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਣ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਧੋਖਾ ਦੇਕੇ ਰ ੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗੀਤਾ ਅ:7 ਸਲੋਕ 18,24,25 ਮ ੁਕਤੀ (ਗਤੀ) ਨੂੰ ਵੀ (ਅਨਉਤਮਾਮ) ਅਤਿ ਅਸ਼੍ਰ ੇਸ਼ਟ ਕਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣ ੇ ਵਿਧਾਨ (ਨਿਯਮ) ਨੂੰ ਵੀ (ਅਨੁਤਮ) ਅਸ਼੍ਰ ੇਸ਼ਟ ਕਿਹਾ ਹੈ।

ਹਰ ੇਕ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਬਣ ੇ ਬ੍ਰਹਮਲੋਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਂਸਵਰਗ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਮਹਾਂਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਨਕਲੀ ਸਤਲੋਕ-ਨਕਲੀ ਅਲਖ ਲੋਕ-ਨਕਲੀ ਅਗਮ ਲੋਕ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਅਨਾਮੀ ਲੋਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣ ਲਈ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ  (ਦੁਰਗਾ/ਆਦਿ ਮਾਇਆ) ਤੋਂ ਕਰਵਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ‘ਕਰ ਨੈਣ ੋਂ ਦੀਦਾਰ ਮਹਿਲ ਮ ੇਂ ਪਿਆਰਾ ਹੈ ਵਿੱਚ ਬਾਣੀ ਹੈ ਕਿ “ਕਾਇਆ ਭੇਦ ਕਿਆ ਨਿਰਵਾਰਾ, ਯਹ ਸਭ ਰਚਨਾ ਪਿੰਡ ਮੰਝਾਰਾ ਹੈ। ਮਾਇਆ ਅਵਿਗਤ ਜਾਲ ਪਸਾਰਾ, ਸੋ ਕਾਰੀਗਰ ਭਾਰਾ ਹੈ। ਆਦਿ ਮਾਇਆ ਕਿਨ੍ਹੀ ਚਤੁਰਾਈ, ਝੂਠੀ ਬਾਜੀ ਪਿੰਡ ਦਿਖਾਈ, ਅਵਿਗਤ ਰਚਨਾ ਰਚੀ ਅੰਡ ਮਾਹਿ, ਵਾਕਾ ਪ੍ਰੀਤਿਬੰਬ ਡਾਰਾ ਹੈ।”

ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਦਾ ਲੋਕ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਦਾ ਲੋਕ, ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦਾ ਲੋਕ। ਜਿੱਥੇ ਬੈਠਕੇ ਤਿੰਨੋਂ ਪ੍ਰਭੁ ਨੀਚੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਲੋਕ (ਸਵਰਗ ਲੋਕ ਅਰਥਾਤ ਇੰਦਰ ਦਾ ਲੋਕ-ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਲੋਕ ਅਤੇ ਪਾਤਾਲ ਲੋਕ) ਉੱਤੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਬਣਕੇ ਪ੍ਰਭੁਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣ ੇ ਪਿਤਾ ਕਾਲ ਦੇ ਖਾਣ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ, ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਸੰਹਾਰ ਦਾ ਕਾਰਜਭਾਗ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹਨ। ਤਿੰਨਾਂ ਪ੍ਰਭੂਆਂ ਦੀ ਜਨਮ ਅਤੇ ਮਿ ੍ਰਤੂ ਹੁ ੰਦੀ ਹੈ। ਤਦ ਕਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ (ਇਸਨੂੰ ਅੰਡ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਦੀ ਬਨਾਵਟ ਅੰਡਾਕਾਰ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰੀਰ (ਪਿੰਡ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਮਲਾਂ ਵਿੱਚ ਟੀ:ਵੀ: ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਨਸਰ ੋਵਰ ਅਤੇ ਧਰਮਰਾਜ (ਨਿਆਏਧੀਸ਼) ਦਾ ਵੀ ਲੋਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਾਮਾ ਹੋਰ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਹਰੇਕ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਰਾਜਦੂਤ ਭਵਨ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉੱਥੇ ਉਹ ਆਤਮਾਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਤਲੋਕ ਦੀ ਭਗਤੀ ਅਧੂਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਦ ਭਗਤੀ ਯੁ ੱਗ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮ ੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁ ੰਨ ਆਤਮਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਉੱਤੇ ਮਾਨਵ ਸਰੀਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਜਲਦ ਹੀ ਸਤਿਭਗਤੀ ਵੱਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੂਰਣ ਮੋਕਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਹੰਸ ਆਤਾਮਾਂਵਾਂ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਭਗਤੀ ਕਮਾਈ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਹੁ ੰਦੀ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਤੋਂ ਸਰਵ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁ ੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਦੇ ਉਪਾਸਕਾਂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਮਾਈ ਸਵਰਗ-ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ  ਕਾਲ ਲੋਕ (ਬ੍ਰਹਮ ਲੋਕ) ਅਤੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੀ ਕਰਮਫ਼ਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ (ਬ੍ਰਹਮ) ਨੇ ਆਪਣੇ 20 ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਮਹਾਂਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਾਜਿਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਮਹਾਂਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦਾ ਸਮ ੂਹ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਚਾਰ ੇ ਪਾਸਿਉਂ ਅੰਡਾਕਾਰ ਗੋਲਾਈ (ਪ੍ਰੀਧੀ) ਵਿੱਚ ਰ ੋਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਚਾਰੋਂ ਮਹਾਂਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਫਿਰ ਅੰਡਾਕਾਰ ਗੋਲਾਈ (ਪ੍ਰੀਧੀ) ਵਿੱਚ ਰ ੋਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਕੀਵੇਂ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਦੀ ਰਚਨਾ ਇੱਕ ਮਹਾਂਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਜਿੰਨਾਂ ਸਥਾਨ ਲੈ ਕੇ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇੱਕੀਵੇਂ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਹੁ ੰਦੇ ਹੀ ਤਿੰਨ ਰਾਸਤੇ ਬਣਾਏ ਹਨ। ਇੱਕੀਵੇਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਨਕਲੀ ਸਤਲੋਕ, ਨਕਲੀ ਅਲਖ ਲੋਕ, ਨਕਲੀ ਅਗਮ ਲੋਕ, ਨਕਲੀ ਅਨਾਮੀ ਲੋਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਧੋਖੇ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਰ ੱਖਣ ਦੇ ਲਈ ਆਦਿ ਮਾਇਆ (ਦੁਰਗਾ) ਤੋਂ ਕਰਵਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਬਾਰ ੍ਹਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸ੍ਰ ੇਸ਼ਟ ਬ੍ਰਹਮ ਸਾਧਕਾਂ (ਭਗਤਾਂ) ਨੂੰ ਰ ੱਖਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਹਰ ਯ ੁ ੱਗ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਵਾਹਕ (ਸੰਤ ਸਤਿਗੁਰ ੂ) ਬਣਾਕੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਉੱਤੇ ਭੇਜਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਧੀ ਰਹਿਤ ਸਾਧਨਾ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਵੀ ਭਗਤੀ ਹੀਣ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਧਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਲ-ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਅਨੁਆਈ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਸਾਹਮਣ ੇ ਇੱਕ ਤਾਲਾ (ਕੁਲਫ਼) ਲਗਾ ਰ ੱਖਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਰਾਸਤਾ ਕਾਲ (ਬ੍ਰਹਮ) ਦੇ ਨਿੱਜ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਆਪਣੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਮਾਨਵ ਸ਼ੁਦ੍ਰਿਸ਼ ਕਾਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਤਵੇ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੀ (ਚਪਾਤੀ ਪਕਾਉਣ ਦੀ ਲੋਹੇ ਦੀ ਗੋਲ ਜਿਹੀ ਪਲੇਟ ਹੁ ੰਦੀ) ਸਵਤ੍ਹ ਗਰਮ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਲੱਖ ਮਾਨਵ ਸਰੀਰ ਧਾਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਸੂਖਸ਼ਮ ਸਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਭੁ ੰਨ ਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਗੰਦਗੀ ਕੱਢਕੇ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀ ਬਹੁਤ ਪੀੜ੍ਹਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਾਹਾਕਾਰ ਮ ੱਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਕੁਝ ਸਮ ੇਂ ਪਿੱਛ ੋਂ ਉਹ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੀਵ ਮਰਦੇ ਨਹੀਂ। ਫਿਰ ਧਰਮਰਾਏ ਦੇ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਆਪਣ ੇ ਕਰਮ ਅਧਾਰ ਕਰਕੇ ਹੋਰ ਜਨਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਨਮ-ਮਰਣ ਦਾ ਚੱਕਰ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਹਮਣ ੇ ਲੱਗਿਆ ਤਾਲਾ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਕੇਵਲ ਆਪਣੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਲਈ ਕੁਝ ਸਮ ੇਂ ਲਈ ਖੋਲਦਾ ਹੈ। ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸਤਿਨਾਮ ਅਤੇ ਸਾਰਨਾਮ ਨਾਲ ਇਹ ਤਾਲਾ ਆਪਹੀ ਖੁ ੱਲ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਲ ਦਾ ਜਾਲ ਪੂਰਣ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ) ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣ ੇ ਨਿੱਜੀ ਭਗਤ ਧਰਮਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ।

“ਪਰਬ ੍ਰਹਮ ਦੇ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ”

ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ (ਕਵਿਰਦੇਵ) ਜੀ ਨੇ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪ੍ਰਬਹਮ (ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼)
ਨੇ ਆਪਣ ੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮਾਨਸਰ ੋਵਰ ਵਿੱਚ ਸੌਂ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਦੋਂ
ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ (ਮੈਂ ਅਰਥਾਤ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਨੇ) ਉਸ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਅੰਡਾ ਛ ੱਡਿਆ ਤਾਂ ਅਕਸ਼ਰ
ਪੁਰਸ਼ (ਪਰਮ) ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗੁ ੱਸੇ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵੇਂ ਅਪਰਾਧਾਂ ਕਾਰਨ ਵੀ ਉਸਨੂੰ
ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਸਮ ੇਤ ਸਤਲੋਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਦੂਸਰਾ ਕਾਰਨ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼
(ਬ੍ਰਹਮ) ਆਪਣ ੇ ਸਾਥੀ ਬ੍ਰਹਮ (ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਦੀ ਵਿਦਾਈ ਵਿੱਚ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋਕੇ ਪਰਮਪਿਤਾ
ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਜੀ ਨੂੰ ਭੁ ੱਲਕੇ ਉਸੇ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਅਤੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ
ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼ (ਬ੍ਰਹਮ) ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਮ ੈਂ ਪਿੱਛ ੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ 
ਹੋਰ ਆਤਮਾਂਵਾਂ ਜੋ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਨਾਲ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦਾ ਕਰਮਦੰਡ
ਭੋਗ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੰਸ ਆਤਮਾਂਵਾਂ ਦੀ ਵਿਦਾਈ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਖੋ ਗਈਆਂ ਜੋ ਬ੍ਰਹਮ
(ਕਾਲ) ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕੀ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ, ਸੁਖਦਾਈ
ਕਵਿਰਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਭੁਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਕਵਿਰਦੇਵ ਦੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸਮਝਾਉਣ ਉੱਤੇ
ਵੀ ਆਸਥਾ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਪਰਬ੍ਰਹਮ (ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਮ ੈਂ ਵੀ ਅਲੱਗ
ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਂ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਰਹੇ। ਇਹ ਸੋਚਕੇ ਰਾਜ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਸਾਰਨਾਮ ਦਾ
ਜਾਪ ਆਰ ੰਭ ਦਿੱਤਾ। ਇਸੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਆਤਮਾਂਵਾਂ ਨੇ (ਜੋ ਪ੍ਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ
ਵਿੱਚ ਫਸੀਆਂ ਹਨ) ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜੋ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਨਾਲ ਆਤਮਾਂਵਾਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਉਹ ਤਾਂ
ਮੌਜ਼-ਮਸਤੀ ਮਨਾਉਣਗੇ, ਅਸੀਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਏ। ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ
ਕਿ ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਅਲੱਗ ਹੋਕੇ ਬਹੁਤ ਸੁ ੱਖ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਰਕੇ ਅੰਤਰਆਤਮਾ ਤੋਂ ਭਿੰਨ
ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਠਾਨ ਲਈ। ਪਰਬ੍ਰਹਮ (ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਨੇ ਹੱਠਯੋਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਪ੍ਰ ੰਤੂ
ਕੇਵਲ ਅਲੱਗ ਰਾਜ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਜ ਧਿਆਨਯੋਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਸਕ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਦਾ
ਰਿਹਾ। ਅਲੱਗ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਪਾਗਲਾਂ ਦੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਆਸ਼ੱਕਤ ਹੋ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਚਾਹੁਣ
ਲੱਗੀ। ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਪੁ ੱਛਣ ਉੱਤੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਨੇ ਅਲੱਗ ਸਥਾਨ ਮ ੰਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਆਤਮਾਂਵਾਂ
ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਯਾਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਤਦ ਕਵਿਰਦੇਵ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋ ਆਤਮਾਂਵਾਂ ਆਪਦੇ ਨਾਲ
ਸਵੈਇੱਛਾ ਨਾਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਪੁ ੱਛਿਆ ਕਿ ਕੌਣ ਹੰਸ
ਆਤਮਾ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁ ੰਦਾ ਹੈ, ਸਹਿਮਤੀ ਵਿਅਕਤ ਕਰੇ। ਬਹੁਤ ਸਮ ੇਂ ਬਾਅਦ
ਇੱਕ ਹੰਸ ਆਤਮਾ ਨੇ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਦਿੱਤੀ, ਫਿਰ ਦੇਖਾ-ਦੇਖੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰਵ ਆਤਮਾਂਵਾਂ ਨੂੰ
ਸਹਿਮਤੀ ਵਿਅਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਹੰਸ ਨੂੰ ਇਸਤਰੀ ਰੂਪ
ਬਣਾਇਆ, ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਈਸ਼ਵਰੀ ਮਾਇਆ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਸੁਰਤੀ) ਰ ੱਖਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਆਤਮਾਂਵਾਂ
ਨੂੰ ਉਸ ਈਸ਼ਵਰੀ ਮਾਇਆ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਅਚਿੰਤ ਦੁਆਰਾ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ (ਪਰਬ੍ਰਹਮ)
ਦੇ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ। (ਪਤੀਵਰਤਾ ਪਦ ਤੋਂ ਗਿਰਣ ਦੀ ਸਜਾ ਪਾਈ) ਕਈ ਯ ੁੱਗਾਂ ਤੱਕ ਦੋਨੋਂ ਸੱਤ
ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹੇ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਨੇ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਈਸ਼ਵਰੀ ਮਾਇਆ
ਦੀ ਸਵੈ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਅੰਗੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਨਾਖੁਨਾ ਨਾਲ
ਇਸਤਰੀ ਇੰਦੀ (ਯੋਨੀ) ਬਣਾਈ। ਈਸ਼ਵਰੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਸੰਤਾਨ ਉਤਪੰਨ
ਕੀਤੀ। ਇਸ ਲਈ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਲੋਕ (ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਤਪਤਸ਼ਿਲਾ
ਦਾ ਕਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀ ਵੀ ਬ੍ਰਹਮ ਲੋਕ ਦੇ ਦੇਵਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਚੰਗੇ ਚਰਿ ੱਤਰ
ਯ ੁਕਤ ਹਨ। ਉਮਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀ ਹੈ, ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਕਰਮ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਕਰਮਦੰਡ
ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਦਰਪੂਰਤੀ ਹੁ ੰਦੀ ਹੈ। ਸਵਰਗ ਅਤੇ ਨਰਕ ਵੀ ਐਸੇ ਹੀ ਬਣੇ ਹਨ।
ਪਰਬ੍ਰਹਮ (ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਨੂੰ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਉਸਦੇ ਇੱਛਾ ਰ ੂਪੀ ਭਗਤੀ ਧਿਆਨ
ਅਰਥਾਤ ਸਹਿਜ ਸਮਾਧੀ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਕਮਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਫ਼ਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਿਤੇ ਅਤੇ
ਸਲੋਕ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਗੋਲਾਕਾਰ ਪਰਿਧੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਸਹਿਤ
ਅਕਸ਼ਰ ਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਈਸ਼ਵਰੀ ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ (ਸਤਿਪੁਰਸ਼) ਅਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਜੋ ਸਤਿਲੋਕ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ
ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਇੱਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਅਤੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦਾ ਵੀ ਮਾਲਿਕ (ਪ੍ਰਭੂ) ਹੈ
ਅਰਥਾਤ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਕਵਿਰਦੇਵ ਕੁ ੱਲ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਹੈ। 

ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਆਦਿ ਨੂੰ ਚਾਰ-2 ਭੁਜਾਵਾਂ ਅਤੇ
16 ਕਲਾਂਵਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਵੀ (ਦੁਰਗਾ) ਦੀਆਂ ਅੱਠ ਭੁਜਾਵਾਂ ਅਤੇ 64 ਕਲਾਂਵਾਂ ਹਨ।
ਬ੍ਰਹਮ (ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਦੀ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਭੁਜਾਵਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਕਲਾਂਵਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕੀ
ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ। ਪਰਬ੍ਰਹਮ (ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਦੀ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਭੁਜਾਵਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਦਸ
ਹਜ਼ਾਰ ਕਲਾਵਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ। ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ (ਪਰਮ ਅਕਸ਼ਰ
ਪੁਰਸ਼ ਅਰਥਾਤ ਸਤਿਪੁਰਸ਼) ਦੀਆਂ ਅਸੰਖ ਭੁਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਸੰਖ ਕਲਾਂਵਾਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਇੱਕੀ
ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਅਤੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਸਹਿਤ ਅਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ। ਹਰ
ਪ੍ਰਭੂ ਆਪਣੀਆਂ ਸਭ ਭੁਜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮ ੇਟ ਕੇ ਕੇਵਲ ਦੋ ਭੁਜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ
ਜਦੋਂ ਚਾਹੁਣ ਸਭ ਭੁਜਾਵਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਪ੍ਰਤੇਕ
ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਲੱਗ ਰੂਪ ਬਣਾ ਕੇ ਗੁਪਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੰਝ ਸਮਝੋ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ
ਘੁ ੰਮਣ ਵਾਲਾ ਕੈਮਰਾ ਬਾਹਰ ਲਗਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਟੀ:ਵੀ: ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਰੱਖ ਦਿੰਦੇ
ਹਨ। ਟੀ:ਵੀ: ਉੱਤੇ ਬਾਹਰ ਦਾ ਸਭ ਕੁਝ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਸਰਾ ਟੀ:ਵੀ: ਬਾਹਰ
ਰ ੱਖ ਕੇ ਅੰਦਰ ਦਾ ਕੈਮਰਾ ਸਥਾਈ ਕਰਕੇ ਰ ੱਖ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਅੰਦਰ ਬੈਠੇ
ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਭ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਆਪਣ ੇ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਬੈਠਕੇ ਸਰਵ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰਦੇ
ਹੈਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੇਕ ਬ੍ਰ ਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰ ੂ ਕਵਿਰਦੇਵ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜ
ਦੂਰ ਹੁ ੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਬਣਾਈ ਰ ੱਖਦਾ ਹੈ।

“ਪਵਿੱਤਰ ਅੱਥਰਵਵੇਦ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ”

ਕਾਂਡ ਨੰ. 4: ਅਨੁਵਾਕ ਨੰ. 1: ਮੰਤਰ ਨੰ. 1:-
ਬ੍ਰਹਮ ਜਗਿਆਨੰ ਪ੍ਰਥਮਮ ਪ੍ਰਰਸਤਾਦ ਵਿ ਸੀਮਤਹ ਸੂਰਚੋ ਵੇਨ ਆਵਹ।
ਸ ਬੰ ੁਧਯਾਉਪਮਾਂ ਅਸਯ ਵਿਸ਼ਠਾਹ ਸਤਸ਼ਚ ਯ ੋਨਿਮਸਤਸ਼ਚ ਵਿ ਵਹ॥1॥
ਬ੍ਰਹਮ-ਜ-ਗਿਆਨਮ-ਪ੍ਰਥਮਮ-ਪੁਰਸਤਾਤ-ਵਿਸਮਤਹ-ਸੁਰ ੂਚਹ-ਵੇ- ਆਵਹ- ਸਹਬੁਧਿਨਯਾਹ-ਉਪਮਾ-ਅਸਯ-ਵਿਸ਼ਠਾਹ ਸਤਹ--ਚ- ਯ ੋਨਿਮ- ਅਸਤਹ- ਚ- ਵਿ ਵਹ

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਪ੍ਰਥਮਮ) ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਥਾਤ ਸਨਾਤਨ (ਬ੍ਰਹਮ) ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ (ਜ) ਪ੍ਰਗਟ
ਹੋਕੇ (ਗਿਆਨਮ) ਆਪਣੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ (ਪੁਰਸਤਾਤ) ਸ਼ਿਖਰ ਵਿੱਚ ਅਰਥਾਤ ਸਤਿਲੋਕ
ਆਦਿ ਨੂੰ (ਸੁਰ ੂਚਹ) ਸਵੈਇੱਛਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਚਾਵ ਨਾਲ ਸਵ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ (ਵਿਸਮਤਹ) ਸੀਮਾ
ਰਹਿਤ ਅਰਥਾਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੀਮਾ ਵਾਲੇ ਭਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਸ (ਦੇਹ) ਜੁਲਾਹੇ ਨੇ ਤਾਣ ੇ ਅਰਥਾਤ
ਕੱਪੜ ੇ ਦੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਬੁਣਕੇ (ਆਵਹ) ਸੁਿਰਿਖਅਤ ਕੀਤਾ (ਚ) ਅਤੇ (ਸਚ) ਉਹ ਪੂਰਨ ਬ੍ਰਹਮ ਹੀ
ਸਰਵ ਰਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਮ ੂਲ ਮਾਲਿਕ ਨੇ ਮ ੂਲ ਸਥਾਨ ਸਤਿਲੋਕ ਦੀ ਰਚਨਾ
ਕੀਤੀ ਹੈ (ਅਸਯ) ਇਸਦੇ ਲਈ ਉਸੀ (ਉਪਮਾ) ਸੁਦ੍ਰਿਸ਼ ਅਰਥਾਤ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ (ਸਤਹ)
ਅੱਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਅਰਥਾਤ ਪਰਮ ਦੇ ਲੋਕ ਕੁਝ ਸਥਾਈ (ਚ) ਅਤੇ (ਅਸਤਹ) ਸ਼ਰ ਪੁਰ ੁਸ਼ ਦੇ
ਅਸਥਾਈ ਲੋਕ ਆਦਿ (ਵਿ ਵਹ) ਆਵਾਸ ਸਥਾਨ ਭਿ ੰਨ (ਵਿਸ਼ਠਾਹ) ਸਥਾਪਿਤ ਕਿਤੇ।
ਭਾਵਅਰਥ- ਪਵਿੱਤਰ ਵੇਦਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਕਿਹ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ
ਸਨਾਤਨ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਅਨਾਮਯ (ਅਨਾਮੀ) ਲੋਕ ਤੋਂ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਕੇ
ਆਪਣੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਕੱਪੜ ੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ ਉੱਪਰ ਦੇ ਸਤਲੋਕ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸੀਮਾ
ਰਹਿਤ ਸਵੈਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਅਜ਼ਰ-ਅਮਰ ਅਰਥਾਤ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਏ ਅਤੇ ਨੀਚੇ ਦੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ 
ਦੇ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ 21 ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਛ ੋਟੀ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਰਚਨਾ ਵੀ
ਉਸੀ ਪ੍ਰਮਾਤਾਮਾ ਨੇ ਅਸਥਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਕਾਂਡ ਨੰ: 4 ਅਨੁਵਾਕ ਨੰ: 1 ਮ ੰਤਰ ਨੰ: 2 :

ਇਯ ੰ ਪਿਤਰਯਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੇਤਵਗ੍ਰ ੇ ਪ੍ਰਥਮਾਯ ਜਨੁਸ਼ੇ ਭੁਵਨੇਸ਼ਠਾਹ।
ਤਸਮਾ, ਏਤੰ ਸੁਰੂਚੰ ਹਾਰਮਹੰ ਧਰਮਮ ਸ਼੍ਰੀਣੰਤੂ ਪ੍ਰਥਮਾਯ ਧਾਸਯਵੇ॥2॥

ਇਯਮ-ਪਿਤਰਯਾ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ-ਏਤੁ-ਅਗ੍ਰ ੇ-ਪ੍ਰਥਮਾਯ-ਜਨੂਸ਼ੇ-ਭੁਵਨੇਸ਼ਠਾਹ-ਤਸਮਾ-ਏ
ਤਮ-ਸੁਰੂਚਮ-ਹਵਾਰਮਹਾਮ-ਧਰਮਮ-ਸ਼ੀਣ ੰਤੂ-ਪ੍ਰਥਮਾਯ-ਧਾਸਯਵੇ।

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਇਯਮ) ਇਸੇ (ਪਿਤ੍ਰਯਾ) ਜਗਤਪਿਤਾ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੇ (ਏਤੂ) ਇਸ
(ਆਗੇ ੍ਰ) ਸ੍ਰਵੋਤਮ (ਪ੍ਰਥਮਾਯ) ਸਭਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਮਾਇਆ ਪ੍ਰਾਨੰਦਨੀ (ਰਾਸ਼ਟਰੀ) ਰਾਜੇਸ਼ਵਰੀ
ਸ਼ਕਤੀ ਅਥਾਤ ਸ਼ਕਤੀ ਜਿਸਨੂੰ ਅਕਰਸ਼ਣ ਸ਼ਕਤੀ ਵੀ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ (ਜਨੂਸ਼ੇ) ਉਤਪੰਨ ਕਰਕੇ
(ਭੁਵਨੇਸ਼ਠਾਹ) ਲੋਕ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ (ਤਸਮਾਂ) ਉਸੀ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੇ (ਸੁਰ ੂਚਮ) ਬਹੁਤ ਚਾਅ ਦੇ
ਨਾਲ ਸਵੈਇੱਛਾ ਨਾਲ (ਏਤਮ) ਇਸ (ਪ੍ਰਥਮਾਯ) ਪ੍ਰਥਮ ਉਤਪਤਿਤ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਰਥਾਤ
ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਦੁਆਰਾ (ਹਾਰਮਹਾਮ) ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਵਿਯ ੋਗ ਨੂੰ ਰ ੋਕਣ ਅਰਥਾਤ ਆਕਰਸ਼ਣ
ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ (ਸ਼੍ਰੀਣਾਨੰਤੂ) ਗੁਰੂਤਵ ਆਕਰਸ਼ਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਅਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸਦਾ ਰਹੋ ਉਸ
ਕਦੇ ਸਮਾਪਤ ਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ (ਧ੍ਰਮਮ) ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ (ਧਾਸਯਵੇ) ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਤਾਣੇ ਅਰਥਾਤ
ਕੱਪੜ ੇ ਦੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਬੁਣਕੇ ਰ ੋਕੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਭਾਵਅਰਥ- ਜਗਤਪਿਤਾ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਬਦਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ
ਅਰਥਾਤ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਮਾਇਆ ਰਾਜੇਸ਼ਵਰੀ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸੀ ਪਰਾਸ਼ਕਤੀ ਦੇ
ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਣ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਰ ੋਕਣ ਵਾਲੀ ਕਦੇ ਨਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ
ਗੁਣ ਤੋਂ ਉਪਰੋਕਤ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।

ਕਾਂਡ ਨੰ: 4 ਅਨੁਵਾਕ ਨੰ: 1 ਮ ੰਤਰ ਨੰ: 3:

ਪ੍ਰ ਯ ੋ ਜਗੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਯ ਬੰਧੁਵ੍ਰਿਸਵਾ ਦੇਵਾਨੰਮ ਜਨਿਮਾ ਵਿਵਕਿਤ।
ਬ੍ਰਹਮ ਬ੍ਰਹੁਮਣ ਉਜਜਭਾਰ ਮਧਯਾਨੀਚੈਰ ੂਚਚੈ: ਸਵਧਾ ਅਭਿ ਪ੍ਰ ਤਸਥੌ॥3॥

ਪ੍ਰ-ਯਹ-ਜ-ਵਦਵਾਨੱਸਯ-ਬੰਧੂਹ - ਵਿਸ਼ਵਾ - ਦੇਵਾਨਾਮ - ਜਨਿਮਾ - ਵਿਵਕਿਤ -
ਬ੍ਰਹਮਣਹ -ਬ੍ਰਹਮਹ- ਉਜਜਭਾਰ- ਮਧਿਆਤ-ਨਿਚੈਹ-ਉਚਚੈਹ-ਸਵਧਾ-ਅਭਿਹ-ਪ੍ਰ ਤਮਥ।

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਪ੍ਰ) ਸਰਵ ਪ੍ਰਥਮ (ਦੇਵਾਨਾਮ) ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਵ ਬ੍ਰਿਹਮ ੰਡਾਂ ਦੀ (ਜਗੇ)
ਉਤਪੱਤੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ (ਵਦਵਾਨੱਸਯੇ) ਿਜਿਗਆਸੂ ਭਗਤ ਦਾ (ਯਹ) ਜੋ (ਬੰਧੂਹ) ਵਾਸਤਵਿਕ
ਸਾਥੀ ਅਰਥਾਤ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੀ ਆਪਣ ੇ ਨਿੱਜ ਸੇਵਕ ਨੂੰ (ਜਨਿਮਾ) ਆਪਣ ੇ ਦੁਆਰਾ
ਸਿਰਜਨ ਕਿਤੇ ਹੋਏ ਨੂੰ (ਵਿਵਕਿਤ) ਸਵੈ (ਖੁਦ) ਹੀ ਠੀਕ-ਠਾਕ ਵਿਸਤਾਰ ਪੂਰਵਕ ਦੱਸਿਆ
ਹੈ ਕਿ (ਬ੍ਰਹਮਣਹ) ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ (ਮਧਿਆਤ) ਆਪਣ ੇ ਮ ੱਧ ਤੋਂ ਅਰਥਾਤ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ
ਤੋਂ (ਬ੍ਰਹਮਣਹ) ਬ੍ਰਹਮ-ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਅਰਥਾਤ ਕਾਲ ਨੂੰ (ਉਜਜਭਾਰ) ਉਤਪੰਨ ਕਰਕੇ (ਵਿਸ਼ਵਾ)
ਸਾਰ ੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਰਥਾਤ ਸਰਵ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ (ਉਚਚੈਹ) ਉਪੱਰ ਸਤਲੋਕ ਆਦਿ (ਨਿਚੈਹ) ਨੀਚੇ
ਪ੍ਰਬ੍ਰਹਮ ਵ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ (ਸਵਧਾ) ਆਪਣੀ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ (ਅਭਿਹ)
ਅਕਰਸ਼ਣ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ (ਪ੍ਰ ਤਮਥੌ) ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਛੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਥਿਤ ਕੀਤਾ।

ਭਾਵਅਰਥ- ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਾਮਾ ਆਪਣ ੇ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਰਵ
ਆਤਮਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਆਪਣ ੇ ਨਿੱਜੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਸਵੈਂ ਹੀ ਸਹੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਣ
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਆਪਣ ੇ ਮ ੱਧ ਅਰਥਾਤ ਆਪਣ ੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਦੁਆਰਾ 
ਬ੍ਰਹਮ (ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼/ ਕਾਲ) ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਸਤਲੋਕ,
ਅਲਖ ਲੋਕ, ਅਗਮ ਲੋਕ, ਅਨਾਮੀ ਲੋਕ ਆਦਿ ਅਤੇ ਨੀਚੇ ਪ੍ਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ
ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ 21 ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧਾਰਣ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਆਕਰਸ਼ਣ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ
ਠਹਿਰਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ (ਕਵਿਰਦੇਵ) ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਸੇਵਕ
ਅਰਥਾਤ ਸ਼ਖਾ ਸ਼੍ਰੀ ਧਰਮਦਾਸ ਜੀ, ਆਦਰਣੀਏ ਗਰੀਬਦਾਸ ਜੀ ਆਦਿ ਨੂੰ ਆਪਣ ੇ ਦੁਆਰਾ
ਰਚੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਖੁਦ ਹੀ ਦੱਸਿਆ। ਉਪਰੋਕਤ ਵੇਦ ਮ ੰਤਰ ਵੀ ਇਹੀ ਸਮਰਥਨ
ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਕਾਂਡ ਨੰ: 4 ਅਨੁਵਾਕ ਨੰ: 1 ਮ ੰਤਰ ਨੰ: 4:

ਸ ਹਿ ਦਿਵਹ ਸ ਪ੍ਰਥਿਵਯਾ ਰਿਤਸਥਾ ਮਹੀ ਕਸ਼ੇਮ ੰ ਰ ੋਦਸੀ ਅਸਕਭਾਯਤ।
ਮਹਾਨ ਹੀ ਅਸਕਭਾਯਦ ਵਿ ਜਾਤੋ ਧਾਂ ਸਦਮ ਪਾਰਥਿਵਮ ਚ ਰਜਹ॥4॥

ਸ:ਹਿ-ਦਿਵਹ-ਸ-ਪ੍ਰਥਿਵਾਯਾ-ਰਿਤਸਥਾ-ਮਹਾਨ-ਮਹੀ-ਕਸ਼ੇਮਮ-ਰ ੋਦਸਅਕਸਭਾਯਤ-ਮਹਾਨ-ਮਹੀ-ਅਸਕਭਾਯਦ-ਵਿਜਾਤਹ-ਧਾਮ-ਸਦਮ-ਪਾਰਥਿਵਮ-ਚ-ਰਜਹ

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਸ) ਉਸ ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ (ਹਿ) ਨਿਰਸੰਦੇਹ (ਦਿਵਹ)
ਉਪੱਰ ਦੇ ਚਾਰਾਂ ਦਿਵਯ ਲੋਕ ਜਿਵੇਂ ਸਤਲੋਕ, ਅਲਖ ਲੋਕ, ਅਗਮ ਲੋਕ ਤੇ ਅਨਾਮੀ ਲੋਕ
ਅਰਥਾਤ ਅਕਿਹ ਲੋਕ ਅਰਥਾਤ ਦਿਭਯ ਗੁਣਾਂ ਯ ੁਕਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ (ਰਿਤਸਥਾ) ਸਤ ਸਥਿਰ
ਅਰਥਾਤ ਅਜਰ-ਅਮਰ ਰੂਪ ਤੋਂ ਸਥਿਰ ਕਿਤੇ (ਸ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ(ਪ੍ਰਥਿਵਯਾ) ਨੀਚੇ ਦੇ
ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਸੱਤ ਸ਼ੰਖ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮ/ ਕਾਲ ਦੇ ਇੱਕੀ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ (ਮਹੀ)
ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਤੱਤਵ ਤੋਂ (ਕਸ਼ੇਮਮ) ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ (ਅਸਕਭਾਯਤ) ਠਹਿਰਾਇਯਾ (ਰ ੋਦਸੀ)
ਆਕਾਸ਼ ਤੱਤਵ ਤੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦੋਨੋ੍ਹਂ ਤੋਂ ਉਪੱਰ ਨੀਚੇ ਦੇ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਸੂਕਸ਼ਮ ਤੱਤ
ਹੈ, ਆਕਾਸ਼ ਦਾ ਗੁਣ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਉਪੱਰ ਦੇ ਲੋਕ ਸ਼ਬਦ ਰ ੂਪ ਰਚੇ ਜੋ
ਤੇਜ਼ਪੁ ੰਜ ਦੇ ਬਣਾਏ ਹਨ ਤੇ ਨੀਚੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬ੍ਰਹਮ (ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਦੇ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਤੇ
ਬ੍ਰਹਮ/ ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਤੱਤਵ ਤੋਂ ਅਸਥਾਈ ਰਚਿਆ (ਮਹਾਨ)
ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ (ਪਾਥ੍ਰਿਵਮ) ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਵਾਲੇ (ਵਿ) ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ (ਧਾਮ) ਲੋਕ (ਚ) ਤੇ (ਸਦਮ)
ਆਵਾਸ ਸਥਾਨ (ਮਹੀ) ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਤੱਤਵ ਤੋਂ (ਰਜਹ) ਪ੍ਰਤੇਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਛ ੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ
(ਜਾਤਹ) ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ (ਅਸਕਭਾਯਤ) ਸਥਿਰ ਕੀਤਾ।

ਭਾਵਅਰਥ:- ਉਪੱਰ ਦੇ ਚਾਰ ੋਂ ਲੋਕ ਸਤਲੋਕ, ਅਲਖਲੋਕ, ਅਗਮਲੋਕ, ਅਨਾਮੀਲੋਕ
ਇਹ ਤਾਂ ਅਜਰ ਅਮਰ ਅਰਥਾਤ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਰਚੇ ਹਨ ਤੇ ਨੀਚੇ ਦੀ ਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ
ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਛ ੋਟੇ-2 ਲੋਕ ਵੀ ਉਸੇ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਰਚਕੇ ਸਥਿਰ
ਕਿਤੇ ਹਨ।

ਕਾਂਡ ਨੰ: 4 ਅਨੁਵਾਕ ਨੰ: 1 ਦਾ ਮ ੰਤਰ ਨੰ: 5:

ਸ: ਬੂਧੰਨਯਾਦ੍ਰਸ਼ਟ ਜੂ ੁਸ਼ੋਝਭਯਗ੍ਰ ੰ ਬ੍ਰਹਮਸਤਿਦ੍ਰੇਵਤਾ ਤਸਯਸਮ ੍ਰਾਟ॥
ਅਹਯ ੍ਰਜਛ ੂਕੰ ਜੋਤਿਸ਼ੋ ਜਨਸ਼ਿਟਾਥ ਘੂਮ ੰਨਤੋ ਵਿ ਵਸੰਤੂ ਵਿਪ੍ਰਾ॥5॥

ਸ਼:-ਬੂਧੰਨਯਾਤ-ਆਸ਼ਟਰ-ਜਨੂਸੇਆਂ-ਅਭਿ- ਅਗ੍ਰਮ-ਬ੍ਰਿਹਸਪਤਿ: -ਦੇਵਤਾ-ਤਸਯ-ਸਮ੍ਰਾਟਅਤ-ਸ਼ੂਕ੍ਰਮ-ਜਯ ੋਤਿਸ਼ਹ-ਜਨਿਸ਼ਟ-ਅਥ-ਘੁਮੰਤ:-ਵਿ-ਬਮ ੰਤੂ-ਵਿਪ੍ਰਆਹ .

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਸ:) ਉਸ (ਬੁਧੰਨਯਾਤ) ਮ ੂਲ ਮਾਲਿਕ ਤੋਂ (ਅਭਿ-ਅਗ੍ਰਮ) ਸਰਵ ਪ੍ਰਥਮ
ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ (ਆਸ਼ਟ੍ਰ) ਅਸ਼ਟਅੰਗੀ ਮਾਇਆ-ਦੁਰਗਾ ਅਰਥਾਤ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਵੀ (ਜਨੂਸੇਹ) 
ਉਤਪੰਨ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਨੀਚੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬ੍ਰਹਮ ਵ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਥਮ ਸਥਾਨ ਸਤਲੋਕ ਹੈ
ਇਹ ਤੀਸਰਾ ਧਾਮ ਵੀ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ (ਤਮਯ) ਇਸ ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਵੀ ਮਾਲਿਕ ਇਹੀ (ਸਮ ੍ਰਾਟ)
ਰਾਜਾਧ੍ਰਿਾਜ (ਬ੍ਰਿਹਸਪਤੀ) ਸਭਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪਤੀ ਵ ਜਗਤਗੁਰ ੂ (ਦੇਵਤਾ) ਪਮ ੇ੍ਰਸ਼ਵਰ ਹੈ (ਯਤ)
ਜਿਸਤੋਂ (ਅਹ੍ਹ) ਸਭਦਾ ਵਿਯ ੋਗ ਹੋਇਆ (ਅਥ) ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ (ਜਯ ੋਤਿਸ਼੍ਹ) ਜਯੋਤੀ ਰ ੂਪ
ਨਿਰੰਜਨ ਅਰਥਾਤ ਕਾਲ ਦੇ (ਸ਼ਕ੍ਰਮ) ਵੀਰਯ ਅਰਥਾਤ ਬੀਜ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ (ਜਨੀਸ਼ਟ) ਦੁਰਗਾ
ਦੇ ਉਦਰ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਕੇ (ਬਿਪ੍ਰਾਹ) ਭਗਤ ਆਤਮਾਵਾਂ (ਵਿ) ਅਲੱਗ ਤੋਂ (ਘੂਮੰਨਤਹ) ਮਨੁ ੱਖ
ਲੋਕ ਤੇ ਸਵਰਗ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਕਿਹਾ (ਵਸੰਤੂ) ਨਿਵਾਸ
ਕਰੋ, ਅਰਥਾਤ ਉਹ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲੱਗੀ।

ਭਾਵਅਰਥ- ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਉੱਪਰ ਦੇ ਚਾਰ ੋਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱ ਚ ਜੋ ਨੀਚੇ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ
ਪਹਿਲਾਂ ਅਰਥਾਤ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਆਸ਼ਟਰਾ ਅਰਥਾਤ ਅਸ਼ਟੰਗੀ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ) ਦੀ
ਉਤਪੱਤੀ ਕੀਤੀ। ਇਹੀ ਰਾਜਧਿਰਾਜ, ਜਗਤਗੁਰ ੂ, ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ (ਸਤਿਪੁਰਸ਼) ਹੈ ਜਿਸਤੋਂ
ਸਭ ਦਾ ਵਿਯ ੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ (ਕਾਲ) ਦੇ (ਵੀਰਜ਼) ਬੀਜ
ਤੋਂ ਦੁਰਗਾ (ਆਸ਼ਟ੍ਰਾ) ਦੇ ਗਰਭ ਦੁਆਰਾ ਉਤਪੰਨ ਹੋਕੇ ਸ਼ਵਰਗ ਲੋਕ ਵ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਲੋਕ ਉੱਤੇ
ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।

ਕਾਂਡ ਨੰ: 4 ਅਨੁਵਾਕ ਨੰ: 1 ਦਾ ਮ ੰਤਰ ਨੰ: 6

ਨੂਨੰ ਤਦਸਯ ਕਾਵਯ ੋ ਹਿਨੋਤੀ ਮਹੋ ਦੇਵੱਸਯ ਪੂਰਵਸਯ ਧਾਮ ॥
ਏਸ਼ ਜਗੈ ਬਹੂਭਿਹ ਸਾਕਿਮਅਤੇ ਪੂਰਵੇ ਅਰਧੇ ਿਵਿਸ਼ਤੇ ਸ਼ਮਨ ਨੂ॥6॥

ਨੂਨਮ-ਤਤ-ਅਸਯ-ਕਾਵਯਾਂ-ਮਹਹ-ਦੇਵਸਯ-ਪੂਰਵਸਯ-ਧਾਮ-ਹਿਨੋਤਿ- ਪੂਰਵੈਵਿਸ਼ੀਤੇ -ਏਸ਼-ਜਗੈ-ਬਹੂਭਿਹ-ਸਾਕਮ-ਈਅਤੇ-ਅਰਧੇ-ਸਸਨ-ਨੂ।

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਨੂਨਮ) ਨਿਰਸੰਦੇਹ (ਤਤ) ਉਹ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਅਰਥਾਤ ਤੱਤ ਬ੍ਰਹਮ
ਹੀ (ਅਸਯ) ਇਸ (ਕਾਵਯਹ) ਭਗਤ ਆਤਮਾਂ ਜੋ ਪੁਰਨ ਦੀ ਭਗਤੀ ਵਿਧੀਵੱਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਨੂੰ
ਵਾਪਿਸ (ਮਹਹ) ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ (ਦੇਵਸਯ) ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਦੇ (ਪੂਰਨਯਸਯ) ਪਹਿਲੇ ਦੇ (ਧਾਮ)
ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਅਰਥਾਤ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ (ਹਿਨੋਤੀ) ਭੇਜਦਾ ਹੈ।

(ਪੂਰਵੇ) ਪਹਿਲੇ ਵਾਲੇ (ਵਿਸ਼ੀਤੇ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚਾਹੇ ਹੋਏ (ਏਸ਼) ਇਸ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਵੀ
(ਜਗੈ) ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਉਤਪੱਤੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਜਾਨਕੇ (ਬਹੂਭੀਹ) ਬਹੁਤ ਆਨੰਦ (ਸਾਕਮ) ਦੇ ਨਾਲ
(ਅਧੇ) ਅੱਧਾ (ਸਸਨ) ਸੁ ੱਤਾ ਹੋਇਆ (ਈਥਾ) ਵਿੱਧੀਵੱਧ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ (ਨੂ) ਸੱਚੀ ਆਤਮਾਂ
ਨਾਲ ਸਤੂਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਭਾਵਅਰਥ- ਉਹੀ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਸਤਿਸਾਧਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਾਧਕ ਨੂੰ ਉਸੇ ਪਹਿਲੇ
ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ (ਸਤਲੋਕ) ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੋਂ ਵਿਛੜਕੇ ਆਏ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਉਸ ਵਾਸਤਵਿਕ
ਸੁਖ ਦਾਈ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਆਤਮ ਵਿਭੋਰ ਹੋਕੇ ਮਸਤੀ ਨਾਲ ਸਤੁਤੀ ਕਰਦਾ
ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਅਸੰਖ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਭੁ ੱਲੇ -ਭਟਕਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਸਤਵਿਕ ਠਿਕਾਣਾ ਮਿਲ ਗਿਆ।
ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਰਿਗਵੇਦ ਮੰਡ.10 ਸੁਕਤ 90 ਮੰਤਰ 16 ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ।

ਆਦਰਣੀਏਂ ਗਰੀਬਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਵਰ ਦੇਵ (ਕਬੀਰ
ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਸਵੈ ਸਤਿਭਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ ਸਤਲੋਕ ਲੈਕੇ ਗਏ ਸੀ, ਤਦ ਆਪਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਬਾਣੀ
ਵਿੱਚ ਆਦਰਣੀਏਂ ਗਰੀਬਦਾਸ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਅੱਖੀਂ ਦੇਖਕੇ ਕਿਹਾ:-

ਗਰੀਬ, ਅਜਬ ਨਗਰ ਮੇਂ ਲੇ ਗਏ, ਹਮਕੁੰ ਸਤਿਗੁਰ ੂ ਆਨ।
ਝਿਲਕੇ ਬਿੰਬ ਅਗਾਧ ਗਤਿ, ਸੂਤੇ ਚਾਦਰ ਤਾਨ॥

ਕਾਂਡ ਨੰ: 4 ਅਨੁਵਾਕ ਨੰ: 1 ਮ ੰਤਰ 7:-

ਯ ੋਞਥਵਰਣੰ ਪਿਤਰੰ ਦੇਵਬੰਧੂ ਬ੍ਰਹਸਪਤਿੰ ਨਮਸਾਵ ਚ ਗਚਛਾਤ।
ਤਵੰ ਵਿਸ਼ਵੇਸ਼ਾਂ ਜਨਿਤਾ ਯਥਾਸਹ ਕਵੀਰਦੇਵ ਨ ਦਭਾਯਤ ਸਵਧਾਵਾਨ॥7॥

ਯ: - ਅਥਵਰਣਮ - ਪਿਤਰਮ - ਦੇਵਬੰਧੂਮ - ਬ੍ਰਹਸਪਤਿਮ - ਨਮਸਾ - ਅਵ -
ਚ - ਗਚਛਾਮ - ਤਵਮ - ਵਿਸ਼ਵਸ਼ਾਮ - ਜਨਿਤਾ - ਯਥਾ - ਸਹ - ਕਵੀਰਦੇਵਹ - ਨ -
ਦਭਾਯਤ - ਸਵਧਾਵਨ

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਯ:) ਜੋ (ਅਥਵ੍ਰਣਮ) ਅਚੱਲ ਅਰਥਾਤ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ (ਪ੍ਰਿਤਮ)
ਜਗਤਪਿਤਾ (ਦੇਵਬੰਧੂਮ) ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਵਾਸਤਵਿਕ ਸਾਥੀ ਅਰਥਾਤ ਆਤਮਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ
(ਬ੍ਰਿਹਸਪਤਿਮ) ਜਗਤਗੁਰੂ (ਚ) ਅਤੇ (ਨਮਸਾ) ਬਿਨਮਰ ਪੁਜਾਰੀ ਅਰਥਾਤ ਵਿਧੀਵੱਧ ਸਾਧਕ
ਨੂੰ (ਅ) ਸੁਰ ੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ (ਗਚਛਾਤ) ਸਤਲੋਕ ਗਏ ਹੋਇਆ ਨੂੰ ਸਤਲੋਕ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲਾ
(ਵਿਸ਼ਵੇਸ਼ਾਮ) ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦੀ (ਜਨਿਤਾ) ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਜਗਦੰਬਾ ਅਰਥਾਤ ਮਾਤਾ
ਵਾਲੇ ਗੁਣਾ ਨਾਲ ਵੀ ਯ ੁਕਤ (ਨ ਦਭਾਯਤ) ਕਾਲ ਦੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਧੋਖਾ ਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ (ਸਵਧਾਵਾਨ)
ਸੁਭਾਅ ਅਰਥਾਤ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ (ਯਥਾ) ਜਿਉਂ ਦਾ ਤਿਉਂ ਅਰਥਾਤ ਵੈਸਾ ਹੀ (ਸਹ) ਉਹ (ਤਵਮ)
ਆਪ (ਕਵਿਰਦੇਵ/ ਕਵੀਰ ਦੇਵਹ) ਕਿਵਰ ਦੇਵ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਭਿੰਨ ਇਸੇ ਨੂੰ ਕਬੀਰ
ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਵੀ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ।

ਭਾਵਅਰਥ- ਇਸ ਮ ੰਤ੍ਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਦਾ
ਨਾਮ ਕਵਿਰਦੇਵ ਅਰਥਾਤ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਸਰਵ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਜੋ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਅਚਲ ਅਰਥਾਤ ਵਾਸਤ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ (ਗੀਤਾ ਅਧਿ:15 ਸਲੋਕ 16-
17 ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ) ਜਗਤ ਗੁਰੂ, ਆਤਮਅਧਾਰ, ਜੋ ਪੂਰਣ ਮੁਕਤ ਹੋਕੇ ਸਤਲੋਕ ਗਏ
ਹਨ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਸਤਲੋਕ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲਾ, ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਦਾ ਰਚਨਹਾਰ, ਕਾਲ (ਬ੍ਰਹਮ) ਦੀ
ਤਰ ੍ਹਾਂ ਧੋਖਾ ਨਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਜਿਉਂ ਦਾ ਤਿਉਂ ਉਹ ਸਵੈ ਕਿਵ ਦੇਵ ਅਰਥਾਤ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ।
ਇਹੀ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਬਦਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਉਤਪੰਨ
ਕਰਨੇ ਦਾ ਕਾਰਨ (ਜਨਿਤਾ) ਮਾਤਾ ਵੀ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ (ਪਿੱਤਰਮ) ਪਿਤਾ ਅਤੇ (ਬੰਧੂ)
ਭਾਈ ਵੀ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਹੈ ਅਤੇ (ਦੇਵ) ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਵੀ ਇਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸੇ
ਕਵਿਰ ਦੇ ਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਉਸਤੁਤੀ ਕਿਰਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤੁਮ ੇਵ ਮਾਤਾ ਚ ਪਿਤਾ
ਤੁਮ ੇਵ, ਤੁਮ ੇਵ ਬੰਧੂ ਚ ਸਖਾ ਤੁਮ ੇਵ, ਤੁਮੇਵ ਵਿਦਿਆ ਚ ਦਰਵਿਣਮ ਤੁਮੇਵ, ਤੁਮੇਵ ਸਰਵ ਮਮ
ਦੇਵ ਦੇਵ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਰਿ ੱਗਵੇਦ ਮ ੰਡਲ ਨੰ:1 ਸੁਕਤ ਨੰ:24
ਵਿੱਚ ਵਿਸਤਿਰਤ ਵਰਣਨ ਹੈ।

“ਪਵਿੱਤਰ ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ”

ਮ ੰਡਲ 10 ਸੁਕਤ 90 ਮੰਤਰ 1:-

ਸਹਸ੍ਰਤਸ਼੍ਰਿਸ਼ ਪੁਰੁਸ਼ਹ ਸਹਸਤ੍ਰਰਾਕਸ਼ਹ ਸਹਸਤ੍ਰਾਪਾਤ।
ਸ ਭੂਮਿਮ ਵਿਸ਼ਵਤੋ ਵ੍ਰਤਵਾਯਤਿਸ਼ਠਦਸ਼ਾਡਹ ਗੂਲਮ॥1॥

ਸਹਸਤ੍ਰਸ਼ਿਰਸ਼-ਪੁਰੂਸ਼ਹ-ਸਹਸਤਰ੍ਰਾਕਸ਼-ਸਹਸਤ੍ਰਾਪਾਤ-ਸ-ਭੂਮਿਮ- ਵਿਸ਼ਵਤੋਹ
ਵਰਤਵਾ-ਅਤਯਾਤਿਸ਼ਠਤ- ਦਸ਼ੰਗੂਲਮ।

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਪੁਰੂਸ਼ਹ) ਵਿਰਾਟ ਰ ੂਪ ਕਾਲ ਭਗਵਾਨ ਅਰਥਾਤ ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼
(ਸਹਸਤ੍ਰਸ਼੍ਰਿਸ਼) ਹਜ਼ਾਰ ਸਿਰਾਂ ਵਾਲਾ (ਸਹਸਤ੍ਰਰਾਕਸ਼) ਹਜ਼ਾਰ ਅੱਖਾਂ ਵਾਲਾ (ਸਹਸਤ੍ਰਾਪਾਤ) 
ਹਜ਼ਾਰ ਪੈਰਾਂ ਵਾਲਾ (ਸ) ਉਹ ਕਾਲ (ਭੂਮਿਮ) ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਵਾਲੇ ਇੱਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਨੂੰ (ਸ਼ਿਵ) ਸਭ
ਤਰਫੋਂ (ਦਸੰਗੂਲਮ) ਦਸਾਂ ਉੱਗਲਾਂ ਨਾਲ ਅਰਥਾਤ ਪੂਰਨ ਰ ੂਪ ਨਾਲ ਕਾਬੂ ਕਰੇ ਹੋਏ (ਵਰਤਵਾ)
ਗੋਲਾਕਾਰ ਘੇਰ ੇ ਵਿੱਚ ਘੇਰਕੇ (ਅਤਯਾਤਿਸ਼ਠਤ) ਇਸਤੋਂ ਵੱਧਕੇ ਅਰਥਾਤ ਆਪਣੇ ਕਾਲ ਲੋਕ
ਵਿੱਚ ਸਭਤੋਂ ਨਿਆਰਾ ਵੀ ਇੱਕਿਵੇਂ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਿਆ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਭਾਵਅਰਥ- ਇਸ ਮ ੰਤ੍ਰ ਵਿੱਚ ਵਿਰਾਟ (ਕਾਲ-ਬ੍ਰਹਮ) ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਗੀਤਾ
ਅਧਿ:10-11 ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸੇ ਕਾਲ-ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਵਰਣਨ ਹੈ ਅ:11 ਮੰਤ੍ਰ ਨੰ:46
ਵਿੱਚ ਅਰਜੁਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਸਹਿੰਸਰਬਾਹੂ ਅਰਥਾਤ ਹਜ਼ਾਰ ਭੂਜ਼ਾ ਵਾਲਾ ਆਪ ਆਪਣੇ
ਚਤੁਰਭੁਜ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਉ)

ਜਿਸਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੱਥ, ਪੈਰ, ਹਜ਼ਾਰ ਅੱਖਾਂ ਕੰਨ ਆਦਿ ਹਨ ਇਹ ਵਿਰਾਟ ਰ ੂਪ ਕਾਲ
ਪ੍ਰਭੂ ਆਪਣੇ ਅੀਦਨ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਕਾਬੂ ਕਰਕੇ ਅਰਥਾਤ 20 ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਨੂੰ
ਗੋਲਆਕਾਰ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਰ ੋਕਕੇ ਆਪ ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰ (ਅਲੱਗ) ਇੱਕਿਵੇਂ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ
ਹੈ।

ਮੰਡਲ 10 ਸੁਕਤ 90 ਮੰਤਰ 2:-

ਪੁਰ ੂਸ਼ ਏਵਦੰ ਸਰਵੰ ਯਦਭੂਤੰ ਯਚਚ ਭਾਵਯਮ ।
ਉਤਾਮ ੍ਰਤਤਵਸਯਸ਼ਾਨੋਂ ਯਦਅਨੰਨੇਨਾਤਿਰ ੋਹਤਿ॥2॥

ਪੁਰ ੂਸ਼-ਏਵ-ਏਦਮ-ਸਰਵਮ-ਯਤ-ਭੂਤਮ-ਯਤ-ਚ-ਭਾਵਯਮ-ਉਤ- ਅਮਿ ੍ਰਤਤਵਸਯ
-ਈਸ਼ਾਨਹ-ਯਤ-ਅਨੰਨੇਨ-ਅਤਿਰ ੋਹਿਤ।

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਏਵ) ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੁਝ ਸਹੀ ਤੌਰ ਤੇ (ਪੁਰਸ਼) ਭਗਵਾਨ ਹੈ ਉਹ
ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਅਰਥਾਤ ਪਰਬ੍ਰਹੂਮ ਹੈ (ਚ) ਅਤੇ (ਈਦਸ) ਇਹ (ਯਤ) ਜੋ (ਭੂਤਮ) ਉਤਪੰਨ
ਹੋਇਆ ਹੈ (ਯਤ) ਜੋ (ਭਾਵਯਮ) ਭਵਿਸ਼ਯ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗਾ (ਸਰਵਮ) ਸਭ (ਯਤ) ਯਤਨ ਨਾਲ
ਅਥਾਤ ਮਹਿਨਤ ਦੁਆਰਾ (ਅੰਨੇਨਨ) ਅੰਨ ਨਾਲ (ਅਹਿਤ) ਵਿਕਿਸਤ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਅਕਸਰ
ਪੁਰਸ਼ (ਉਤ) ਸੰਦੇਹ ਯੁਕਤ (ਅੰਮਿ ੍ਰਤਤਵਸਯ) ਮੋਕਸ਼ ਦਾ (ਈਸ਼ਾਨਹ) ਸਵਾਮੀ ਹੈ। ਅਰਥਾਤ
ਭਗਵਾਨ ਤਾਂ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਵੀ ਕੁਝ ਸਹੀ ਹੈ ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਪੂਰਨ ਮ ੋਕਸ਼ ਦਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਭਾਵਅਰਥ- ਇਸ ਮ ੰਤ੍ਰ ਵਿੱਚ ਪਰਬ੍ਰਹਮ (ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਦਾ ਵਿਵਰਣ ਹੈ ਜੋ ਕੁਝ
ਭਗਵਾਨ ਵਾਲੇ ਗੁਣਾ ਸਹਿਤ ਹੈ, ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਇਸਦੀ ਭਗਤੀ ਨਾਲ ਵੀ ਪੂਰਣ ਮ ੋਕਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁ ੰਦਾ,
ਇਸਲਈ ਇਸਨੂੰ ਸੰਦੇਹ ਯ ੁਕਤ ਮ ੁਕਤੀਦਾਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਕੁਝ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ
ਯ ੁਕਤ ਇਸਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਾਲ ਦੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਤਪਤਸ਼ਿਲਾ ਉੱਤੇ ਭੰਨਕੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ
ਖਾਂਦਾ। ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਇਸ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਕਰਮਆਧੱਾਰ
ਉੱਤੇ ਹੀ ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਕਿਸਤ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ, ਜਨਮ ਅਤੇ ਮਿ ੍ਰਤੂ ਦਾ ਸਮ ੇਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਹੀ ਕਾਲ (ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼) ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਫਿਰ ਵੀ
ਉਤਪੱਤੀ ਵਿਨਾਸ਼ ਅਤੇ ਚੌਰਾਸੀ ਲੱਖ ਜੂਨੀਆਂ ਦੀ ਯਾਤਨਾਂ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਮ ੰਡਲ 10 ਸੁਕਤ 90 ਮੰਤਰ 3:-

ਏਤਾਵਾਨਸਯ ਮਹਿਮਾਤੋ ਜਯਾਯੰਸਚ ਪੁਰ ੁਸ਼ਹ।
ਪਾਦੋ ਸਯ ਵਿਸ਼ਵਾ ਭੂਤਾਨਿ ਤ੍ਰਿਪਾਦਸਯਾਮ ੍ਰਤੰ ਦਿਵਿ ॥3॥

ਏ ਤਾਵਾਨ - ਅਸਯ - ਮਹਿਮਾ-ਅਤਹ-ਜਯਾਯਾਨ - ਚ - ਪੁਰ ੁਸ਼ਹ- ਪਾਦਹ - ਅਸਯਵਿਸ਼ਵਾ-ਭੂਤਾਨਿ- ਤਰਿ- ਪਾਦ- ਅਸਯ-ਅਮਿ ੍ਰਤਮ-ਦਿਵਿ

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਅਸਯ) ਇਸ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਅਰਥਾਤ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਤਾਂ (ਏਤਾਵਾਨ)
ਇੰਨੀ ਹੀ (ਮਹਿਮਾ) ਪ੍ਰਭੂਤਾ ਹੈ। (ਚ) ਅਤੇ (ਪੁਰਸ਼ਹ) ਉਹ ਪਰਮ ਅਕਸ਼ਰ ਬ੍ਰਹਮ ਅਰਥਾਤ
ਪੂਰਨ ਬ੍ਰਹਮ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਤਾਂ (ਅਤਹ) ਇਸਤੋਂ ਵੀ (ਜਯਾਯਾਨ) ਵਧਿਆ ਹੈ (ਵਿਸ਼ਵਾ) ਸਮਸਤ
(ਭੂਤਾਨਿ) ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਤੇ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇ ਸਤਲੋਕ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ
ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਹਨ (ਅਸਯ) ਇਸ ਪੂਰਨ ਪਰਮ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਦਾ (ਪਾਦਹ) ਇੱਕ
ਪੈਰ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਇੱਕ ਅੰਸ਼ ਮਾਤਰ ਹੈ। (ਅਸਯ) ਇਸ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਦੇ (ਤ੍ਰਿ) ਤਿੰਨ (ਦਿਵਿ)
ਦਿਵਯਲੋਕ ਜਿਵੇਂ ਸਤਲੋਕ-ਅਲਖ ਲੋਕ-ਅਗਮ ਲੋਕ (ਅਮਿ ੍ਰਤਮ) ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ (ਪਾਦ) ਦੂਸਰਾ
ਪੈਰ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਜੋ ਵੀ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੈ ਉਹ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ
ਦਾ ਹੀ ਅੰਸ਼ ਯਾ ਅੰਗ ਹੈ।

ਭਾਵਅਰਥ- ਇਸ ਉੱਪਰ ਦੇ ਮ ੰਤ੍ਰ 2 ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ (ਪਰਬ੍ਰਹਮ)
ਦੀ ਤਾਂ ਇੰਨੀ ਹੀ ਮਹਿਮਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਪੂਰਣ ਪੁਰਸ਼ ਕਵਿਰਦੇਵ ਤਾਂ ਇਸਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡਾ ਹੈ
ਅਰਥਾਤ ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਉਸੀ ਦਾ ਅੰਸ਼ ਮਾਤਰ ਉੱਤੇ ਠਹਿਰੇ
ਹਨ। ਇਸ ਮੰਤ੍ਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਚੌਥਾ ਅਨਾਮੀ
(ਅਨਾਯਮ) ਲੋਕ ਹੋਰ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਭੂਆਂ (ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼-ਅਕਸ਼ਰ
ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਤੋਂ ਹੋਰ ਪਰਮ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਦਾ ਵਿਵਰਣ ਸ਼੍ਰੀਮਦ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ
ਅ:15 ਸੰ:16-17 ਵਿੱਚ ਹੈ ਇਸੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਆਦਰਣੀਏਂ ਗਰੀਬਦਾਸ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ:-

ਗਰੀਬ, ਜਾ ਕੇ ਅ੍ਰਧ ਰ ੂਮ ਪਰ ਸਕਲ ਪਸਾਰਾ, ਏਸਾ ਪੂਰਨ ਬ੍ਰਹਮ ਹਮਾਰਾ॥
ਗਰੀਬ, ਅਨੰਤ ਕੋਟ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਕਾ, ਏਕ ਰਤਿ ਨਹੀਂ ਭਾਰ।
ਸਤਿਗੁਰੂ ਪੁਰਸ਼ ਕਬੀਰ ਹੈਂ, ਕੁੱਲਕੇ ਸਿਰਜਨਹਾਰ॥

ਇਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਆਦਰਣੀ ਦਾਦੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਿਹ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ:-

ਜਿਨ ਮੋਕੂ ਨਿਜ ਨਾਮ ਦਿਆ, ਸੋਇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹਮਾਰ।
ਦਾਦੂ ਦੂਸਰਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਕਬੀਰ ਸਿਰਜਨਹਾਰ॥

ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਆਦਰਣੀਏਂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ:-

ਯਕ ਅਰਜ ਗੁਫਤਮ ਪੇਸ਼ ਹੋ ਦਰ ਕੂਨ ਕਰਤਾਰ।
ਹੱਕਾ ਕਬੀਰ ਕਰੀਮ ਤੂ ੰ, ਬੇਐਬ ਪਰਵਰਦੀਗਾਰ॥
(ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰ ੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ. 721, ਮਹੱਲਾ 1, ਰਾਗ ਤਿਲੰਗ)

ਕੂਨ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਸਰਵ ਦਾ ਰਚਨਹਾਰ, ਅਥਾਤ ਸ਼ਬਦਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ
ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਸਵਰੂਪੀ ਪ੍ਰਭੂ ਹੱਕਾ ਕਬੀਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਤਿ ਕਬੀਰ, ਕਰੀਮ
ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦਿਆਲੂ, ਪਰਵਰਦੀਗਾਰ ਦਾ ਅਰਥ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੈ।

ਮ ੰਡਲ 10 ਸੁਕਤ 90 ਮੰਤਰ 4:

ਤ੍ਰਿਪਾਦੂਧਰ ਉਦੈਤਪੁਰ ੂਸ਼ਤ ਪਾਦੋ ਸਯੇਹਾਭਵਤਪੁਨਹ।
ਤਤੋ ਵਿਸ਼ਵ ਭੰਵਯਕ੍ਰਾਮਤਸਾਸ਼ਨਾਨਸ਼ਨੋ ਅਭਿ ॥4॥

ਤ੍ਰਿ-ਪਾਦ-ਉਧਰਵਹ-ਉਦੈਤ-ਪੁਰ ੂਸ਼ਹ-ਪਾਦਹ-ਅਸਯ-ਇਹ-ਅਭਵਤ-ਪੂਨਹਤਤਹ-ਵਿਸ਼ਵਡਾ-ਵਯਕ੍ਰਾਮਤ-ਸਹ-ਅਸ਼ਨਾਨਸ਼ਨੇ-ਅਭਿ।
ਅਨੁਵਾਦ:- (ਪੁਰ ੁਸ਼ਹ) ਇਹ ਪਰਮ ਅਕਸ਼ਰ ਬ੍ਰਹਮ ਅ੍ਰਥਾਤ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਪਰਮਾਤਮਾ
(ਉਧਵਰਹ) ਉੱਪਰ (ਤ੍ਰਿ) ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਜਿਹੇ ਸਤਲੋਕ-ਅਲਖ ਲੋਕ-ਅਗਮ ਲੋਕ ਰੂਪ (ਪਾਦਹ)
ਪੈਰ ਅਰਥਾਤ ਉਪੱਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ (ਉਦੈਤ) ਪ੍ਰਗਟ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ 
(ਅਸਯ) ਇਸ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਪੂਰਨ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ (ਪਾਦਹ) ਇੱਕ ਪੈਰ ਅਰਥਾਤ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਜਗਤ
ਰ ੂਪ (ਪੁਨਰ) ਫਿਰ (ਇਹ) ਇੱਥੇ (ਅਭਵਤ) ਪ੍ਰਗਟ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ (ਤਤਹ) ਇਸ ਲਈ (ਸਹ) ਉਹ
ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ (ਅਸ਼ਨਾਨਸ਼ਨੇ) ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕਾਲ ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਤੇ ਨਾ ਖਾਣ ਵਾਲੇ
ਬ੍ਰਹਮ ਅਰਥਾਤ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਵੀ (ਅਭੀ) ਉੱਪਰ (ਵਿਸ਼ਵਡ ੰਹ) ਸਰਵਤਰ (ਵਿਯਕ੍ਰਾਮਤ)
ਵਿਯਾਪਤ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਭੂਤਾ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਵ ਸਰਵ ਪ੍ਰਭੂਆਂ ਉੱਪਰ ਹੈ। ਉਹ
ਕੁ ੱਲ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਹੈ। ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸਰਵ ਦੇ ਉਪੱਰ ਫੈਲਾਇਆ ਹੈ।

ਭਾਵਅਰਥ:- ਇਹ ਸਰਵ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਹਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦੇ
ਹਿੱਸੇ ਤਿੰਨੇ ਸਥਾਨਾਂ (ਸਤਲੋਕ, ਅਲਖਲੋਕ, ਅਮਲੋਕ) ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਖੁਦ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁ ੰਦਾ
ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਸਵੇਂ ਹੀ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਅਨਾਮੀ ਲੋਕ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸਲਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ
ਕਿਉਂਕਿ ਅਨਾਮੀ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਿਹ (ਅਨਾਮਯ) ਲੋਕ ਸ਼ੇਸ਼ ਰਚਨਾ ਤੋਂ
ਪੂਰਵ ਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸਤਲੋਕ ਤੋਂ ਵਿਛੜ ਕੇ ਨੀਚੇ ਦੇ ਬ੍ਰਹਮ
ਅਤੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਲੋਕ ਉਤਪੰਨ ਹੁ ੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਬ੍ਰਹਮ
ਅਰਥਾਤ ਕਾਲ ਤੋਂ (ਕਿਉਂਕਿ ਬ੍ਰਹਮ/ ਕਾਲ ਵਿਰਾਟ ਸ਼ਰਾਪਵੰਸ਼ ਇੱਕ ਲੱਖ ਮਾਨਵ ਸਰੀਰ ਧਾਰੀ
ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਨਾ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਅਰਥਾਤ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਤੋਂ ਪਰਬ੍ਰਹਮ
ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ, ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਜਨਮ-ਮਿ ੍ਰਤੂ, ਕਰਮਦੰਡ ਜਿਉਂ ਦਾ ਤਿਉਂ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ)
ਵੀ ਉੱਤੇ ਸਰਵੱਤਰ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਇਸ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਤਾ ਸਭਦੇ ਉੱਪਰ
ਹੈ, ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਹੀ ਕੁ ੱਲ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸਰਵ ਦੇ ਉੱਪਰ
ਫ਼ ੈਲਾਇਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜ ਆਪਣ ੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਰਵ ਦੇ ਉੱਪਰ ਫੈਲਾਅ ਕੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ,
ਐਸੇ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਰ ੂਪੀ ਰੇਂਜ (ਸ਼ਮਤਾ) ਨਾਲ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਨੂੰ
ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਰੱਖਣ ਦੇ ਲਈ ਛੱਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਮ ੋਬਾਇਲ ਫੋਨ ਦਾ ਟਾਵਰ ਇੱਕ
ਦੇਸ਼ੀਆ ਹੁ ੰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਰਥਾਤ ਮ ੋਬਾਇਲ ਫ਼ ੋਨ ਦੀ ਰ ੇਂਜ਼ (ਸ਼ਮਤਾ) ਚਾਰ ੋਂ ਪਾਸੇ
ਫੈਲਾਏ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਿਰਾਕਾਰ ਸ਼ਕਤੀ ਸਰਵਵਿਆਪਕ
ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਬੈਠਕੇ ਨਿਯੰਤਰਿਤ
ਰ ੱਖਦਾ ਹੈ ।

ਇਸੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਆਦਰਣੀਏਂ ਗਰੀਬਦਾਸ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

(ਅੰਮ੍ਰਿਤਵਾਣੀ ਰਾਗ ਕਲਿਆਣ):-

ਤੀਨ ਸ਼ਰਣ ਚਿੰਤਾਮਣੀ ਸਾਹਿਬ, ਸ਼ੇਸ਼ ਬਦਨ ਪਰ ਛਾਏ ॥
ਮਾਤਾ, ਪਿਤਾ, ਕੁਲ ਨਾ ਬੰਧੂ, ਨਾ ਕਿਨਹੇ ਜਨਨੀ ਜਾਏ ॥

ਮ ੰਡਲ 10 ਸੁਕਤ 90 ਮੰਤਰ 5:-

ਤਸਮਾਦਿਵਰਾਵਵਜਾਯਤ ਵਿਰਾਜੋ ਅਧਿ ਪੁਰੂਸ਼ਹ।
ਸ ਜਾਤੋ ਅਤਿਯਾਰਿਚਯਤ ਪਸ਼ਚਾਦਭੁਮੀਮਥੋ ਪੂਰਹ॥5॥

ਤਸਮਾਤ-ਵਿਰਾਟ - ਅਜਾਯਤ-ਵਿਰਾਜਹ- ਅਧਿ-ਪੁਰ ੂਸ਼ਹ - ਸ – ਜਾਤਹਅੱਤਘਰਿਚਯਤ-ਪਛਚਾਤ-ਭੂਮੀਮ-ਅਥਹ-ਪੂਰਹ।

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਤਸਮਾਤ) ਉਸਦੇ ਪਿਛੋਂ ਉਸ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਦੀ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ
ਨਾਲ (ਵਿਰਾਜ਼) ਵਿਰਾਟ ਅਰਥਾਤ ਬ੍ਰਹਮ, ਜਿਸਨੂੰ ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਤੇ ਕਾਲ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ
(ਅਜਾਯਤ) ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ (ਪਛਚਾਤ) ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ (ਵਿਰਾਜਹ) ਵਿਰਾਟ ਪੁਰਸ਼
ਅਰਥਾਤ ਕਾਲ ਭਗਵਾਨ ਤੋਂ (ਅਧਿ) ਵੱਡ ੇ (ਪੁਰਸ਼ਹ) ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੇ (ਭੂਮੀਮ) ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਵਾਲੇ 
ਲੋਕ, ਕਾਲ ਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਲੋਕ ਨੂੰ (ਅਤਿਯਰਿਚਯਤ) ਅੱਛੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਰਚਿਆ (ਅਥਹ)
ਫਿਰ (ਪੁਰਹ) ਹੋਰ ਛ ੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਲੋਕ (ਸ) ਉਸ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਹੀ (ਜਾਤਹ) ਉਤਪੰਨ ਕੀਤਾ
ਅਰਥਾਤ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।

ਭਾਵਅਰਥ:- ਉਪਰੋਕਤ ਮੰਤਰ 4 ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਤਿੰਨੋਂ ਲੋਕਾਂ (ਅਗਮਲੋਕ, ਅਲਖ
ਲੋਕ ਅਤੇ ਸਤਲੋਕ) ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ (ਬ੍ਰਹਮ) ਦੀ
ਉਤਪੱਤੀ ਕੀਤੀ ਅਰਥਾਤ ਉਸੀ ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ
ਪ੍ਰਭੂ) ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਰਾਟ ਅਰਥਾਤ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਹੋਈ। ਇਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਗੀਤਾ
ਅਧਿ: 3 ਮ ੰਤਰ 15 ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਅਰਥਾਤ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਬ੍ਰਹਮ ਉਤਪੰਨ
ਹੋਇਆ ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਣ ਅੱਥਰ ਵੇਦ ਕਾਂਡ 4 ਅਨੁਵਾਕ 1 ਸੁਕਤ 3 ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ
ਤੋਂ ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਹੋਈ ਉਸੇ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਨੇ (ਭੂਮਿਮ) ਭੂਮੀ ਆਦਿ ਛ ੋਟੇ-ਵੱਡ ੇ ਸਰਵ
ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਇਸ ਵਿਰਾਟ ਭਗਵਾਨ ਅਰਥਾਤ ਬ੍ਰਹਮ ਤੋਂ ਵੀ
ਵੱਡਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਇਸਦਾ ਵੀ ਮਾਲਿਕ ਹੈ।

ਮ ੰਡਲ 10 ਸੁਕਤ 90 ਮੰਤਰ 15:

ਸਪਤਾਸਯਾਸੰਪਰਿਧਯਮਿਤਰਹ ਸਪਤ ਸਮਿਧਹ ਕ੍ਰਤਾਹ।
ਦੇਵਾ ਯਗਿਮ ੰ ਤੰਵਾਨਾਹ ਅਬੰਧਨਪੁਰਸ਼ੰ ਪਸ਼ੂਮ॥5॥

ਸਪਤ- ਅਸਯ - ਆਸਨ – ਪਰਿਧਯਹ - ਤਿਰਸਪਤ - ਸਮੀਧਹ – ਕ੍ਰਤਾਹ:
ਦੇਵਾ-ਯਤ-ਯਗਿਮ-ਤੰਨਵਾਨਾਹ-ਅਬਧੰਨ-ਪੁਰ ੂਸ਼ਮ-ਪਸ਼ੂਮ।

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਸਪਤ) ਸਾਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਤਾਂ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਅਤੇ (ਤਿਰਸਪਤ) ਇੱਕਿ
ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਕਾਲ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ (ਸਮਿਧਹ) ਕਰਮਦੰਡ ਦੁੱਖ ਰ ੂਪੀ ਅੱਗ ਤੋਂ ਦੁੱੀਖ (ਕ੍ਰਿਤਾ) ਕਰਨੇ ਵਾਲੇ
(ਪਰਿਧਯਹ) ਗਲ ੋਕਾਰ ਘੇਰਾ ਰ ੂਪ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ (ਆਸਨ) ਬਿਧਮਾਨ ਹਨ (ਯਤ) ਜੋ (ਪੁਰ ੂਸ਼ਮ)
ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ ਦੀ (ਯਗਿਮ) ਵਿਧਿਵਤ ਧਾਰਮਿਕ ਕਰਮ ਅਰਥਾਤ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਪਸ਼ੂਮ)
ਬਲੀ ਦੇ ਪਸ਼ੂ ਰ ੂਪੀ ਕਾਲ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹ ੇ (ਦੇਵਾ) ਭਗਤ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ
(ਤੰਵਾਨਾਹ) ਕਾਲ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ ਅਰਥਾਤ ਫੈਲਾਏ ਪਾਪ ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਜਾਲ ਨਾਲ (ਅਬੰਧਨਨ)
ਬੰਧਨ ਰਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਬੰਦੀ ਛੁਡਵਾਉਣ ਵਾਲਾ ਬੰਦੀ ਛ ੋੜ ਹੈ।

ਭਾਵਅਰਥ:- ਸਾਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਅਤੇ ਇੱਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਕਾਲ ਬ੍ਰਹਮ
ਦੇ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗੋਲਾਕਾਰ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਜਲ ਰਹੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ
ਵਾਸਤਵਿਕ ਪੂਜਾ ਵਿਧੀ ਦੱਸਕੇ ਸਹੀ ਉਪਾਸਨਾ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨਾਲ ਬਲੀ ਦਿੱਤੇ
ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਸ਼ੂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਨਮ-ਮ੍ਰਿਤੂ ਦੇ ਕਾਲ (ਬ੍ਰਹਮ) ਦੇ ਖਾਣ ਦੇ ਲਈ ਤਪਤਸ਼ਿਲਾ ਦੇ
ਕਸ਼ਟ ਪੀੜਤ ਭਗਤਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲ ਦੇ ਕ੍ਰਮਬੰਧਨ ਦੇ ਫੈਲਾਏ ਜਾਲ ਨੂੰ ਤੋੜਕੇ ਬੰਧਨ ਰਹਿਤ
ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਬੰਧਨ ਛੁਡਵਾਉਨ ਵਾਲਾ ਬੰਦੀ ਛ ੋੜ ਹੈ। ਇਸੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪਵਿੱਤਰ
ਯਜੁਰਵੇਦ ਅਧਿ: 5 ਮ ੰਤ੍ਰ 32 ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਕਵਿਰੰਘਾਰਿਸਿ (ਕਵਿਰ) ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਪਾਪ
ਦਾ (ਅਰਿ) ਸ਼ੱਤਰ ੂ (ਅਸਿ) ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਪਾਪ ਵਿਨਾਸ਼ਕ ਕਬੀਰ ਹੈ। ਬੰਭਾਰੀਅਸੀ (ਬੰਭਾਰੀ)
ਬੰਧਨਾ ਦਾ ਸ਼ੱਤਰ ੂ ਅਰਥਾਤ ਬੰਦੀਛ ੋੜ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ (ਅਸਿ) ਹੈ।

ਮ ੰਡਲ 10 ਸੁਕਤ 90 ਮ ੰਤਰ 16:

ਯਗਿਨ ਯਗਿਮਯਜੰਤ ਦੇਵਾਸਤਾਨਿ ਧਰਮਾਇ ਪ੍ਰਥਮਾਯੰਸਨ।
ਤੇ ਹ ਨਾਕੰ ਮਹਿਮਾਨਹ ਸਚੰਤ ਯਤਰ ਪੂਰਵੇ ਸਾਧਯਾਹ ਸੰਤਿ ਦੇਵਾਹ॥16॥ 

ਯਗਿਨ-ਯਗਮ-ਅ-ਯਜੰਤ-ਦੇਵਾਹ-ਤਾਨਿ-ਧਰਮਾਣਿ-ਪ੍ਰਥਮਾਨਿ-ਆਸਨ-ਤੇਨਾਕਮ-ਮਹਿਮਾਨਹ-ਸਚੰਤ-ਯਤਰ-ਪੂਰਵੇ-ਸਾਧਯਾਹ-ਸੰਤਿ ਦੇਵਾਹ।

ਅਨੁਵਾਦ:- ਜੋ (ਦੇਵਾਹ) ਨਿਰਵਿਕਾਰ ਦੇਵ ਸਵਰ ੁਪ ਭਗਤਆਤਮਾਵਾਂ (ਅਯ ੁ ੱਗਮ)
ਅਧੂਰੀ ਗਲਤ ਧਾਰਮਿਕ ਪੂਜਾ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ (ਯਗੇਨ) ਸਤਿ ਭਗਤੀ ਧਾਰਮਿਕ ਕਰਮ ਦੇ
ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ (ਯਜੰਤ) ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਤਾਨ) ਵੇ (ਧਰਮਣਿ) ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਪੰਨ
(ਪ੍ਰਥਮਾਨਿ) ਮ ੁ ੱਖ ਅਰਥਾਤ ਉਤਮ (ਆਸਨ) ਹਨ (ਤੇ ਹ) ਉਹੀ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ (ਮਹਿਮਾਨਹ)
ਮਹਾਨ ਭਗਤੀ ਸ਼ਕਤੀ ਯ ੱੁਕਤ ਹੋਕੇ (ਸਾਧਿਯਾਹ) ਸਫ਼ਲ ਭਗਤ ਜਨ (ਨਾਮ) ਪੂਰਨ ਸੁ ੱਖਦਾਇਕ
ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੂੰ (ਸਚੰਤ) ਭਗਤੀ ਨਿਮਿਤ ਕਾਰਨ ਅਰਥਾਤ ਸਤਭਗਤੀ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ
ਹੁ ੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਉੱਥੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। (ਯਾਤਰ) ਜਿੱਥੇ (ਪਰਵੇ) ਪਹਿਲੇ ਵਾਲੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ
(ਦੇਵਾਹ) ਪਾਪਰਹਿਤ ਦੇਵ ਸਵਰੂਪ ਭਗਤ ਆਤਮਾਏਂ (ਸੰਤਿ) ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਭਾਵਅਰਥ:- ਜੋ ਨਿਰਵਿਕਾਰ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬ, ਮਾਸ, ਤੰਬਾਕੂ ਸੇਵਨ ਤਿਆਗ
ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ) ਦੇਵ ਸਵਰ ੂਪ ਭਗਤ ਆਤਮਾਵਾਂ ਸ਼ਾਸਤਵਿਧੀ
ਰਹਿਤ ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਨੁਕੂਲ ਸਾਧਨਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਭਗਤੀ ਦੀ ਕਮਾਈ
ਦੇ ਧਨੀ ਹੋਕੇ ਕਾਲ ਦੇ ਰਿਣ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਕੇ ਆਪਣੀ ਸਤ ਭਗਤੀ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਾਰਨ ਉਸ
ਸਰਵ ਸੁਖਦਾਈ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਜਿੱਥੇ ਸਰਵ ਪ੍ਰਥਮ ਰਚੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਦੇਵ ਸਵਰੂਪ ਅਰਥਾਤ ਪਾਪ ਰਹਿਤ ਹੰਸ ਆਤਮਾਂ
ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਜਿਵੇਂ ਕੁਝ ਆਤਮਾਵਾਂ ਤਾਂ ਕਾਲ (ਬ੍ਰਹਮ) ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸਕੇ ਇੱਥੇ ਆ ਗਈਆਂ,
ਕੁਝ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਨਾਲ ਸੱਤਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈਆਂ, ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੰਖ ਆਤਮਾਵਾਂ
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਅਟੱਲ ਰਿਹਾ, ਜੋ ਆਪਣ ੇ ਪਤੀਵਰਤਾ ਪਦ ਤੋਂ
ਨਹੀਂ ਗਿਰੀਆਂ ਉਹ ਰਹਿ ਗਈਆਂ, ਇਸਲਈ ਇੱਥੇ ਉਹੀ ਵਰਣਨ ਪਵਿੱਤਰ ਵੇਦਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸੱਚ
ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਇਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 8 ਦੇ ਸਲੋਕ 8 ਤੋਂ 10 ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਹੈ ਕਿ
ਜੋ ਸਾਧਕ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਤਸਾਧਨਾ ਸ਼ਾਸਤਰਵਿਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਭਗਤ
ਦੀ ਕਮਾਈ ਦੇ ਬਲ ਨਾਲ ਉਸ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ
ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਭੁ ਹਨ ਬ੍ਰਹਮ-ਪ੍ਰਬ੍ਰਹਮ-ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1. ਬ੍ਰਹਮ-ਈਸ਼-ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ 2. ਪਰਮ-ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼/ ਅਕਸ਼ਰ ਬ੍ਰਹਮ 3. ਪੂਰਣ
ਬ੍ਰਹਮ - ਪਰਮ ਅਕਸ਼ਰ ਬ੍ਰਹਮ - ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ - ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਯਵਾਚੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ
ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਰਿਗਵੇਦ ਮੰਡਲ 9 ਦੇ ਸੁਕਤ 96 ਮ ੰਤਰ 17 ਤੋਂ 20 ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ
ਹੈ ਕਿ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ) ਸ਼ਿਸ਼ੂ ਰ ੂਪ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁ ੰਦੇ
ਹਨ ਤੇ ਆਪਣਾ ਨਿਰਮਲ ਗਿਆਨ ਅਰਥਾਤ ਤੱਤਵਗਿਆਨ (ਕਿਵਗੀਰਭਿਹ) ਕਬੀਰਬਾਣੀ ਦੇ
ਦੁਆਰਾ ਆਪਣ ੇ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲ-ਬੋਲ ਕੇ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ
ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਬ੍ਰਹਮ (ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼) ਦੇ ਧਾਮ ਅਤੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ (ਅਕਸ਼ਰ ਪਰਸ਼) ਦੇ ਧਾਮ ਤੋਂ ਭਿੰਨ
ਜੋ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ (ਪਰਮ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼) ਦਾ ਤੀਸਰਾ ਰਿ ੱਤਧਾਮ (ਸਤਲੋਕ) ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ
ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ ਅਤੇ ਸਤਲੋਕ ਤੋਂ ਚੌਥਾ ਅਨਾਮੀ ਲੋਕ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੀ
ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਅਨਾਮੀ ਪੁਰਸ਼ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਮਨੁ ੱਖ ਸੁਦ੍ਰਿਸ਼ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ
ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ। 

“ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀਮਦਦੇਵੀ ਮਹਾਂਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ”

“ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ”

(ਦੁਰਗਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਯ ੋਗ ਤੋਂ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਜਨਮ)

ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀਮਦਦੇਵੀ ਮਹਾਂਪੁਰਾਣ ਤੀਸਰਾ ਸਕੰਦ (ਗੀਤਾ;ਪੈ ੍ਰ ੱਸ ਗੋਰਖਪੁਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ,
ਅਨੁਵਾਦਕਰਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਹਨੂੰਮਾਨਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪੌਦਾਰ ਅਤੇ ਚਿਮਨ ਲਾਲ ਗੋਸਵਾਮੀ, ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ: 114
ਤੋਂ)

ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ: 114 ਤੋਂ 118 ਤੱਕ ਵਿਵਰਣ ਹੈ ਕਿ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਅਚਾਰੀਆ ਭਵਾਨੀ ਨੂੰ
ਸੰਪੂਰਣ ਮਨੋਰਥ ਪੂਰਣ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਪ੍ਰਕੀਤੀ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ
ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਅਰਧਾਗਨੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਦੂਰਗਾ ਬ੍ਰਹਮ
(ਕਾਲ) ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਸ਼੍ਰੀ ਪਰੀਕਿਸ਼ਤ
ਦੇ ਪੁ ੱਛਣ ਉੱਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਆਸ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮ ੈਂ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਰਦ ਜੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹੇ
ਦੇਵਰਿਸ਼ੇ ਇਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਰਚਨਾਂ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ? ਮੇਰ ੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੇ ਉਤੱਰ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਰਦ
ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣ ੇ ਪਿਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਹੇ ਪਿਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਇਸ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ
ਦੀ ਰਚਨਾ ਆਪਨੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੁ ਜੀ ਇਸਦੇ ਰਚਾਇਤਾ ਹਨ ਜਾਂ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਨੇ ਰਚਿਆ
ਹੈ? ਸੱਚ-ਸੱਚ ਦੱਸਣ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੋ। ਤਦ ਮ ੇਰ ੇ ਪੂਜਯ ਪਿਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ
ਕਿ ਬੇਟਾ ਨਾਰਦ, ਮ ੈਂ ਆਪਣ ੇ ਆਪਨੂੰ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁ ੱਲ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ ਪਾਇਆ ਸੀ, ਮ ੈਨੂੰ ਨਹੀਂ
ਪਤਾ ਇਸ ਅਗਾਧ ਜਲ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਕਿੱਥੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਗਿਆ। ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤੱਕ ਪ੍ਰਿਥਵੀ
ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਕਿਤੇ ਜਲ ਦਾ ਜ਼ੋਰ-ਸ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਫਿਰ ਆਕਾਸ਼ਬਾਣੀ ਹੋਈ
ਕਿ ਤਪ ਕਰੋ। ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤੱਕ ਤਪ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਦੀ ਆਕਾਸ਼ਬਾਣੀ
ਹੋਈ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਮਧੂ ਅਤੇ ਕੈਟਭ ਨਾਮ ਦੇ ਦੋ ਰਾਕਸ਼ ਆਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੈਅ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਕਮਲ
ਦਾ ਡ ੰਡਲ ਫੜ੍ਹ ਕੇ ਨੀਚੇ ਉੱਤਰਿਆ। ਉੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ ਦੀ ਸ਼ੈਯਾ ਉੱਤੇ ਅਚੇਤ
ਪਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਔਰਤ (ਪ੍ਰ ੇਤਵਤ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਰਗਾ) ਨਿਕਲੀ। ਉਹ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ
ਆਭੁ ੂਸ਼ਣ ਪਹਿਨੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗੀ। ਤਦ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਹੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਅਤੇ
ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਦੋ ਸੀ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੰਕਰ ਵੀ ਆ ਗਏ। ਦੇਵੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਵਿਮਾਨ ਵਿੱਚ
ਬੈਠਾਇਆ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਲੋਕ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਈ। ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਮਾਂ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਅਤੇ ਇੱਕ
ਸ਼ਿਵ ਹੋਰ ਦੇਖਿਆ ਫਿਰ ਇੱਕ ਦੇਵੀ ਦੇਖੀ, ਉਸਨੂੰ ਦੇਖਕੇ ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ ਨੇ ਵਿਵੇਕਪੂਰਵਕ ਨੇ
ਨਿਮਨ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ (ਬ੍ਰਹਮ-ਕਾਲ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਨੂੰ ਚੇਤਨਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਉਸਨੂੰ
ਆਪਣ ੇ ਬਚਪਨ ਦੀ ਯਾਦ ਆਈ ਤਦ ਬਚਪਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ)।

ਪ੍ਰਸ਼ਠ 119-120 ਉੱਤੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਜੀ
ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਤਿੰਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਹੈ, ਇਹੀ ਜਗਤ ਜਨਨੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਵੀ ਹੈ। ਮ ੈਂ ਇਸ
ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਤਦ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਜਦ ਮ ੈਂ ਛ ੋਟਾ ਬਾਲਕ ਸੀ, ਇਹ ਮ ੈਨੂੰ ਪਾਲਣ ੇ ਵਿੱਚ ਝੁਲਾਅ ਰਹੀ
ਸੀ।

ਤੀਸਰਾ ਸਕੰਦ ਸਫਾ ਨੰ. 123 ਉੱਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਦੁਰਗਾ ਜੀ ਦੀ ਉਸਤੁਤੀ
ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ-ਆਪ ਸ਼ੁ ੱਧ ਸਰੂਪਾ ਹੋ, ਇਹ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਆਪਦੇ ਤੋਂ ਉਦਭਾਸਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ
ਹੈ, ਮ ੈਂ (ਵਿਸ਼ਣ ੁ), ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਰ ਅਸੀਂ ਸਭ ਆਪਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਦਮਾਨ ਹਾਂ।
ਸਾਡਾ ਆਵਿਰਭਾਵ (ਜਨਮ) ਅਤੇ ਤਿਰ ੋਭਾਵ (ਮ੍ਰਿਤੂ) ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨੋਂ 
ਦੇਵ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹਾਂ, ਕੇਵਲ ਆਪਹੀ ਨਿੱਤਯ (ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ) ਹੋ, ਜਗਤ ਜਨਨੀ ਹੋ, ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਵੀ
ਹੋ।

ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੰਕਰ ਬੋਲੇ :- ਦੇਵੀ ਜੇ ਮਹਾਂਭਾਗ ਵਿਸ਼ਣੁ ਆਪ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਟ (ਉਤਪੰਨ) ਹੋਏ
ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵੀ ਆਪਦੇ ਹੀ ਬਾਲਕ ਹੋਏ। ਫਿਰ ਮ ੈਂ
ਤਮ ੋਗੁਣੀ ਲੀਲ੍ਹਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ੰਕਰ ਕਿ ਆਪਦੀ ਸੰਤਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਰਥਾਤ ਮ ੈਨੂੰ ਵੀ
ਉਤਪੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਆਪ ਹੀ ਹੋ।

ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ:- ਉਪਰੋਕਤ ਵਰਣਨ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੂ
ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵਜੀ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹਨ। ਮਿ ੍ਰਤੂ ੰਜਯ (ਅਜਰ-ਅਮਰ) ਤੇ ਸ਼ਰਵੇਸ਼ਵਰ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ
ਦੁਰਗਾ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਦੇ ਪੁ ੱਤਰ ਹਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ-ਸਦਾਸ਼ਿਵ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿਤਾ ਹੈ।
ਤੀਸਰਾ ਸਕੰਦ ਸਫਾ ਨੰ. 125 ਉੱਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਦੇ ਪੁ ੱਛਣ ਉੱਤੇ ਕਿ ਹੇ ਮਾਤਾ! ਵੇਦਾਂ
ਵਿੱਚ ਜੋ ਬ੍ਰਹਮ ਕਿਹਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪਹੀ ਹੋ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਪ੍ਰਭੁ ਹੈ? ਇਸਦੇ ਉਤੱਰ ਵਿੱਚ ਦੁਰਗਾ
ਕਿਹ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਇੱਕ ਹੀ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਇਸੀ ਸਕੰਦ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ.129 ਉੱਤੇ
ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਮ ੇਰਾ ਕਾਰਜ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਵਿਮਾਨ ਉੱਤੇ ਬੈਠਕੇ ਆਪ ਲੋਗ ਜਲਦੀ
ਪਧਾਰ ੋ (ਜਾਓ)। ਕੋਈ ਕਠਿਨ ਕਾਰਜ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਜਦ ਆਪ ਮ ੈਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੋਗੇ, ਤਾਂ ਮ ੈਂ ਸਾਹਮਣੇ
ਆ ਜਾਵਾਂਗੀ। ਦੇਵਤਾਓਂ ਮ ੇਰਾ (ਦੁਰਗਾ ਦਾ) ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਪ ਨੂੰ ਸਦਾ ਕਰਦੇ
ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਦੋਨਾਂ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ ਰਹੋਗੇ ਤਾਂ ਆਪਦੇ ਕਾਰਜ ਸਿੱਧ ਹੋਣ
ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਸੰਦੇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਆਖਿਆ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਦੁਰਗਾ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ)
ਹੀ ਤਿੰਨੋਂ ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਹਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵਜੀ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹਨ
ਤੇ ਪੂਰਨ ਸ਼ਕਤੀ ਯੁ ੱਕਤ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਤਿੰਨੋਂ ਦੇਵਤਾਵਾਂ (ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵਜੀ) ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਦੁਰਗਾ
(ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਵੀ) ਨੇ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ.128-129 ਉੱਤੇ ਤੀਸਰਾ ਸਕੰਦ ਵਿੱਚ ਹੈ।

ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ ਨੂੰ 7 ਦਾ ਸਲੋਕ ਨੂੰ 12:

ਯ ੇ, ਚ, ਏਵ, ਸਾਤਿਵਕਾਹ, ਭਾਵਾਹ, ਰਾਜਸਾਹ, ਤਾਮਸੀਹ, ਚ, ਯ ੇ ।
ਮਤਹ, ਏਵ, ਇਤਿ, ਤਾਨ, ਿਵਿਧ, ਨ, ਤੂ, ਅਹਮ, ਤੇਸ਼ੁ, ਤੇ ,ਮਯਿ ॥

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਚ) ਅਤੇ (ਏਵ) ਵੀ (ਯ ੇ) ਜੋ (ਸਾਤਵਿਕਾਰ) ਸਤੋਗੁਣ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਤੋਂ
ਸਥਿਤੀ (ਭਾਵਾਹ) ਸਭਾਵ ਹਨ ਤੇ (ਯ ੇ) ਜੋ (ਜਸਾਹ) ਰਜੋਗੁਣ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਤੋਂ ਉਤਪੱਤੀ (ਚ)
ਅਤੇ (ਤਾਮਸਾਹ) ਤਮ ੋਗੁਣ ਸ਼ਿਵ ਤੋਂ ਸੰਹਾਰ ਹਨ (ਤਾਨ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭਨੂੰ ਤੂ ੰ (ਮਤਹ, ਏਵ) ਮ ੇਰੇ
ਦੁਆਰਾ ਸੁਨਿਯੋਜਿਤ ਨਿਯਮਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਨ (ਇਤਿ) ਅਜਿਹਾ (ਵਿਧੀ) ਜਾਣ (3)
ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ (ਤੇਸ਼ੂ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ (ਅਹਮ) ਮ ੈਂ ਅਤੇ (ਤੇ) ਉਹ (ਮਧਿ) ਮ ੇਰ ੇ ਵਿੱਚ (3)
ਨਹੀਂ ਹਨ।

“ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਿਵ ਮਹਾਂਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ”

(ਕਾਲ ਬ੍ਰਹਮ ਤੇ ਦੁਰਗਾ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਣ ੂ, ਬ੍ਰਹਮ ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ)

ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਪੁਰਾਣ ਗੀਤਾ ਪੈ ੱਸ ਗੋਰਖਪੁਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ,
ਅਨੁਵਾਦ ਕ੍ਰਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪੌਦਾਰ, ਇਸਦੇ ਅਧਿਆਇ 6 ਰ ੁਦਰ ਸੰਹਿਤਾ, ਪਸ਼ਠ
ਨੰ. 100 ਉੱਤੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮ ੂਰਤੀ ਰਹਿਤ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਹੈ, ਉਸੀ ਦੀ ਮ ੂਰਤੀ ਭਗਵਾਨ 
ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਿਕਲੀ, ਉਹ ਸ਼ਕਤੀ ਅੰਬਿਕਾ, ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ
(ਦੁਰਗਾ), ਤ੍ਰਿਦੇਵ ਜਨਨੀ (ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਨੂੰ ਉਤਪੰਨ
ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਾਤਾ) ਕਿਹਲਾਈ। ਜਿਸਦੀਆਂ ਅੱਠ ਭੁਜਾਵਾਂ ਹਨ। ਉਹ ਜੋ ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਹਨ,
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਵ, ਸ਼ੰਭੂ ਅਤੇ ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਵੀ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ। (ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ.101 ਉੱਤੇ) ਉਹ ਆਪਣੇ
ਸਾਰ ੇ ਅੰਗਾਂ ਉੱਤੇ ਭਸਮ ਰਮਾਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਕਾਲ ਰ ੂਪੀ ਬ੍ਰਹਮ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਿਵਲੋਕ
ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਿਸਤੋਂ
ਇੱਕ ਪੁ ੱਤਰ ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ। ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਰ ੱਖਿਆ। (ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ. 102)
ਫਿਰ ਰ ੁਦਰ ਸੰਹਿਤਾ ਅਧਿਆਇ ਨੰ.7 ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ.103 ਉੱਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ
ਕਿ ਮ ੇਰੀ ਉਤਪੱਤੀ ਵੀ ਭਗਵਾਨ ਸਦਾਸ਼ਿਵ (ਬ੍ਰਹਮ-ਕਾਲ) ਅਤੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ (ਦੁਰਗਾ) ਦੇ ਸੰਯੋਗ
ਨਾਲ ਅਰਥਾਤ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਹੋਈ। ਫਿਰ ਮ ੈਨੂੰ ਬੇਹੋਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਫਿਰ ਰ ੁਦਰ ਸੰਹਿਤਾ ਅਧਿਆਇ ਨੰ. 9 ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ.110 ਉੱਤੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ
ਪ੍ਰਕਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣੂ ਅਤੇ ਰੁਦਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨੋਂ ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਣ ਹਨ, ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਸ਼ਿਵ (ਕਾਲਬ੍ਰਹਮ) ਗੁਣਾਤੀਤ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ।
“ਇੱਥੇ ਚਾਰ ਸਿੱਧ ਹੋਏ ਅਰਥਾਤ ਸਦਾਸ਼ਿਵ (ਕਾਲ-ਬ੍ਰਹਮ) ਤੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ (ਦੁਰਗਾ)
ਤੋਂ ਹੀ ਉਤਪੰਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਤਿੰਨੋਂ ਭਗਵਾਨਾਂ (ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ
ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਦੁਰਗਾ ਜੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ (ਬ੍ਰਹਮ) ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ
ਪ੍ਰਭੂ ਰਜਗੁਣ-ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸਤਗੁਣ-ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ ਤਮਗੁਣ-ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਹਨ।

“ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀਮਦਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਜੀ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ”

ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪਵਿੱਤਰ ਗੀਤਾ ਜੀ ਅਧਿਆਇ 14 ਸਲੋਕ 3 ਤੋਂ 5 ਤੱਕ ਹੈ।
ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਕਿਹ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ (ਦੁਰਗਾ) ਤਾਂ ਮ ੇਰੀ ਪਤਨੀ ਹੈ, ਮ ੈਂ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ)
ਇਸਦਾ ਪਤੀ ਹਾਂ। ਸਾਡ ੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਸੰਯੋਗ ਤੋਂ ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਸਹਿਤ ਤਿੰਨੋਂ ਗੁਣਾਂ (ਰਜਗੁਣਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸਤਗੁਣ-ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ, ਤਮਗੁਣ-ਸ਼ਿਵਜੀ) ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਮ ੈਂ (ਬ੍ਰਹਮ)
ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦਾ ਪਿਤਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ (ਦੁਰਗਾ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਹੈ। ਮ ੈਂ ਇਸਦੇ ਉਦਰ
ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਹੁ ੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ
(ਦੁਰਗਾ) ਤਿੰਨੋਂ ਗੁਣਾਂ (ਰਜਗੁਣ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਸਤਗੁਣ ਵਿਸ਼ਣ ੂ, ਤਮਗੁਣ ਸ਼ਿਵ) ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਅਧਾਰ
ਉੱਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਹਨ।

ਇਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਅਧਿਆਇ 15 ਸਲੋਕ 1 ਤੋਂ 4 ਅਤੇ 16,17 ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ।

ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ ਨੂੰ 15 ਦਾ ਸਲੋਕ ਨੰ. 1:

ਉਰਧਵ ਮ ੁਲਮ ਅਧਹ ਸ਼ਾਖਮ, ਅਸ਼ਵਤਥਮ, ਪ੍ਰਾਹੁਹ, ਅਵਯਯਮ॥
ਛਨਦਾਂਸਿ, ਯਸਯ, ਪਰਣਾਨਿ, ਯਹ, ਤਮ, ਵੇਦ, ਸਹ, ਵੇਦਵਿਤ॥

ਅਨੁਵਾਦ:- (ੳਰ ੁਧਵ ਮੂਲਮ) ਉਪੱਰ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ ਆਦਿ ਪੁਰਸ਼ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ
ਰ ੂਪੀ ਜੜ੍ਹ ਵਾਲਾ (ਅਧਹ ਸਾਖਮ) ਨੀਚੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਖਾ ਵਾਲਾ (ਅਵਯਯਮ) ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ
(ਅਸ਼ਵਤਥਮ) ਵਿਸਤਾਰਿਤ ਬ੍ਰਿਖ਼ ਹੈ, ਘੋੜ ੇ ਜਿਹਾ ਮਜ਼ਬੂਤ (ਯਸਯ) ਜਿਸਦੇ (ਛਨਦਾਸਿ) ਛ ੋਟੇਛ ੋਟੇ ਹਿੱਸੇ ਯਾ ਟਿਹਣੀਆਂ (ਪ੍ਰਣਾਨਿ) ਪੱਤੇ (ਪ੍ਰਾਹੁਹ) ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ (ਤਮ) ਉਸਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ

ਬ੍ਰਿਖ ਨੂੰ (ਯਹ) ਜੋ (ਵੇਦ) ਸਰਵਾਗਾਂ ਸਹਿਤ ਜਾਣਦਾ ਹੈ (ਸਹ) ਉਹ (ਵੇਦਵਿੱਤ) ਪੂਰਨ ਗਿਆਨੀ
ਅਰਥਾਤ ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਹੈ।

ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 15 ਦਾ ਸਲੋਕ ਨੰ. 2

ਅਧਹ, ਚ, ਉਰਧਵਮ, ਪ੍ਰਸ੍ਰ ਤਾਹ, ਤਸਯ, ਸ਼ਾਖਾਹ, ਗੁਣਪ੍ਰਵ੍ਰਬੁਧਹ,
ਵਿਸ਼ਯਪ੍ਰਵਾਲਾਹ, ਅਧਹ, ਚ, ਮ ੂਲਾਨਿ, ਅਨੁਸੰਅਤੇਨਿ, ਕਰਮਨੁਬੰਧੀਨਿ, ਮਨੁਸ਼ਯਲੋਕੇ॥

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਤਸਯ) ਉਸ ਬ੍ਰਿਖ਼ਦੀਆਂ (ਅਧਹ) ਨੀਚੇ (ਚ) ਅਤੇ (ਉਰਧਵਮ) ਉਪੱਰ
(ਗੁਣਪ੍ਰਵ੍ਰਬੁਧਾਹ) ਤਿੰਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਬ੍ਰਹਮਾ-ਰਜਗੁਣ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ-ਸਤਗੁਣ, ਸ਼ਿਵ-ਤਮਗੁਣ ਰੂਪੀ
(ਪ੍ਰਸੂਤਾਹ) ਫੈਲਿਆ ਹੋਈਆਂ (ਵਿਸ਼ਯ ਵਾਲਾਹ) ਵਿਕਾਰ-ਕਾਮ, ਕ੍ਰ ੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਅਹੰਕਾਰ
ਰ ੂਪੀ ਕੋਪਲ (ਸ਼ਾਖਾਹ) ਡਾਲੀ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ, ਸ਼ਿਵ (ਕੁਮਾਨੁਬੰਧੀਨਿ) ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਕਰਮਾਂ ਵਿੱਚ
ਬੋਦੀ (ਅਪਿ) ਵੀ (ਮੂਲਾਨਿ) ਜੜਾਂ ਮੁ ੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ (ਚ) ਅਤੇ (ਮਨਸੁਯਲੋਕੇ) ਮਨਸ਼ਲੋਕਅ੍ਰਥਾਤ
ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਲੋਕ ਵਿੱਚ (ਅਧਹ) ਨੀਚੇ - ਨਰਕ, ਚੌਰਾਸੀ ਲੱਖ ਯ ੂਨੀਆਂ ਵਿੱਚ (ਊਰਧਵਮ) ਉਪੱਰ
ਸਵਰਗ ਲ ੋਕ ਆਦਿ ਵਿੱਚ (ਅਨੁਸੰਅਤੇਨਿ) ਵਿਵਸਥਿਤ ਕਿਤੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 15 ਸਲੋਕ ਨੰ. 3:-

ਨ, ਰ ੂਪਮ, ਅਸਯ, ਈਹ, ਅਤੇ, ਉਪਲਭਯਤੇ, ਨ, ਅੰਤਹ, ਨ, ਚ, ਆਦਿਹ, ਨ,
ਚ, ਸਮਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ, ਅਸ਼ਵਤਥਮ, ਏਨਮ, ਸੁਵਿਰੂਡਮ ੂਲਮ, ਅਸੰਗਸ਼ਤ੍ਰ ੇਣ, ਦ੍ਰਿੜਨੇ, ਛਿੱਤਵਾ॥

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਅਸਯ) ਇਸ ਰਚਨਾ ਦਾ (ਨ) ਨਾ ਹੀ (ਆਦਿਹ) ਸ਼ੁਰ ੂਆਤ (ਚ)
ਅਤੇ (ਨ) ਨਾ ਹੀ (ਅੰਤਹ) ਅੰਤ ਹੈ (ਨ) ਨਾ ਹੀ (ਅਤੇ) ਵੈਸਾ (ਰ ੂਪ) ਸਵਰੂਪ (ਉਪਲਭਯਤੇ)
ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਚ) ਅਤੇ (ਇਹ) ਜਿੱਥੇ ਵਿਚਾਰ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਅਰਥਾਤ ਮ ੇਰ ੇ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ
ਜਾ ਰਿਹਾ ਗੀਤਾ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮ ੈਨੂੰ ਵੀ (ਨ) ਨਹੀਂ ਹੈ (ਸਮਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ)
ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਸਥਾਈ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਮ ੈਨੂੰ ਵੀ ਗਿਆਨ
ਨਹੀਂ ਹੈ (ਏਨਮ) ਇਸ (ਸੁਵਿਰ ੂੜਮੂਲਮ) ਚੰਗੀ ਸਥਾਈ ਸਥਿਤੀ ਵਾਲਾ (ਅਸ਼ਵਤਥਮ) ਮਜਬੂਤ
ਸਰੂਪ ਵਾਲੇ ਸੰਸਾਰ ਰ ੂਪੀ ਬ੍ਰਿਖ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ (ਅਸੰਗ ਸ਼ਸ਼ਤ੍ਰ ੇਣ) ਪੂਰਨ ਗਿਆਨ ਰ ੂਪੀ
(ਦ੍ਰਿੜੋਨ) ਦ੍ਰਿੜ ਸੂਖਸ਼ਮ ਵੇਦ ਅਰਥਾਤ ਤੱਤਵ ਗਿਆਨ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣਕਾਰ (ਛਿ ੱਤਵਾ) ਕੱਟਕੇ
ਅਰਥਾਤ ਨਿਰੰਜਨ ਦੀ ਭਗਤੀ ਨੂੰ ਛਣਿਕ ਅਰਥਾਤ ਛਿਣ ਭੁੰਗੁਰ ਜਾਣਕੇ ਬ੍ਰਹਮਾਂ, ਵਿਸ਼ਣ,
ਸ਼ਿਵ, ਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬ੍ਰਹਮ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਗੇ ਪਰਨ ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ ਨੂੰ 15 ਦਾ ਸਲੋਕ ਨੂੰ 4:

ਤਤਹ, ਪਦਮ, ਤਤ, ਪਰਿਮਾ, ਗ੍ਰਿਤਵਯਮ, ਯਸਮਿਨ, ਗਤਾਹ, ਨ, ਨਿਵਰਤੰਤਿ, ਭੂਯਹ,
ਤਮ, ਏਵ, ਚ, ਆਦਯਮ, ਪੁਰਸਮ, ਪਪ੍ਰਦਯ, ਯਤਹ, ਪ੍ਰ ੱਵ੍ਰਤਿਹ, ਪ੍ਰਸ੍ਰਤਾ, ਪੁਰਾਣੀ ॥

ਅਨੁਵਾਦ:- ਜਦੋਂ ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਸੰਤ ਮਿਲ ਜਾਵੇ (ਤਤਹ) ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ (ਤਤ) ਉਸ
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ ਦੇ (ਪਦਮ) ਪਦ ਸਥਾਨ ਅਰਥਾਤ ਸਤਲੋਕ ਨੂੰ (ਪ੍ਰਿਮਾਰਗ੍ਰਿਤਵਯਮ) ਭਲੀ ਭਾਂਤੀ
ਖੋਜਨਾ ਚਾਹੀਏ (ਯਸਮਿਨ) ਜਿਸ ਵਿੱਚ (ਤਾਹ) ਗਏ ਹੋਏ ਸਾਧਕ (ਭੂਯਹ) ਫਿਰ (ਨਿਵ੍ਰਤੰਤਿ)
ਮ ੁੜਕੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ (ਚ) ਅਤੇ (ਯਤਹ) ਜਿਸ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ-ਪ੍ਰਮ ਅਕਸ਼ਰ ਬ੍ਰਹਮ
ਨਾਲ (ਪੁਰਾਣੀ) ਆਦਿ (ਪ੍ਰਵੱ ੍ਰਤਿਹ) ਰਚਨਾ-ਸ਼ਿਰਸ਼ਟ (ਪ੍ਰਸ੍ਰਤਾ) ਉਤਪੰਨ ਹੋਈ ਹੈ (ਤਮ)
ਅਗਿਆਤ (ਆਧਸ) ਆਦਿ ਯਮ ਅਰਥਾਤ ਮ ੈਂ ਕਾਲ ਨਿਰੰਜਨ (ਪੁਰ ੁਸ਼ਮ) ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ
ਦੀ (ਏਵ) ਹੀ (ਪ੍ਰਪਦਯ ੇ) ਮ ੈਂ ਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।

ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 15 ਦਾ ਸਲੋਕ ਨੂੰ 16:

ਦਵੋ, ਇਮ ੌ, ਪੁਰ ੂਸੌ, ਲੋਕੇ, ਕਸ਼੍ਰਹ, ਚ, ਅਕਸ਼੍ਰਹ, ਏਵ, ਚ,
ਕਸ਼੍ਰ, ਸ੍ਰਵਾਇ, ਭੂਤਾਨਿ, ਕੂਟਸੱਥਹ, ਅਕਸ਼੍ਰਹ, ਉਚਯ ੁਤੇ॥

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਲੋਕੇ) ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ (ਦਵੌ) ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ (ਕਸ਼੍ਰਹ) ਨਾਸ਼ਵਾਨ
(ਚ) ਅਤੇ (ਅਕਸ਼੍ਰਹ) ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ (ਪੁਰ ੂਸ਼ੋਹ) ਭਗਵਾਨ ਹਨ (ਏਵ) ਇਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ (ਇਸੋ)
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਪ੍ਰਭੁਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ (ਵਾਣਿ) ਸੰਪੂਰਨ (ਭੂਤਾਨਿ) ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤਾਂ
(ਕਸ਼੍ਰਹ) ਨਾਸ਼ਵਾਨ (ਚ) ਅਤੇ (ਕੂਟਸਥ੍ਰ) ਜੀਵ ਆਤਮਾਂ (ਅਕਸ਼੍ਰਹ) ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ (ਉਚਯਤੇ)
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ ਨੂੰ 15 ਦਾ ਸਲੋਕ ਨੂੰ 17:

ਉਤਮਹ, ਪੁਰਸ਼ਹ, ਤੂ, ਅੰਯਹ, ਪਰਮਾਤਮਾਂ, ਇਤਿ, ਉਦਾਹ੍ਰਤਰਹ,
ਯਹ, ਲੋਕਤ੍ਰਯਮ ਆਵਿਸ਼ਯ, ਬਿਭਰਤਿ, ਅਵਯਯਹ, ਈਸ਼ਵਰਹ॥

ਅਨੁਵਾਦ:- (ਉਤਮਹ) ਉਤਮ (ਪੁਰਸ਼) ਪ੍ਰਭੂ (ਤੂ) ਤਾਂ (ਅਨਯਹ) ਉਪਰੋਕਤ ਦੋਨੋਂ
ਪ੍ਰਭੂਆਂ (ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼ ਤੇ ਅਕਸ਼ਰਪੁਰਸ਼) ਤੋਂ ਵੀ ਭਿੰਨ ਹੀ ਹੈ (ਇਤਿ) ਇਹ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ
(ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ) ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ (ਉਦਾਹ੍ਰਤਹ) ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ (ਯਹ) ਜੋ (ਲੋਕਤ੍ਰਯਮ) ਤਿੰਨਾਂ ਲੋਕਾਂ
ਵਿੱਚ (ਅਵਿਸ਼ਯ) ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ (ਬਿਭ੍ਰਤਿ) ਸਭਦਾ ਧਾਰਨ ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ (ਅਵਯਯਹ)
ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ (ਈਸ਼ਵਰਹ) ਪ੍ਰਭੂਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰ ੇਸ਼ਠ ਅਰਥਾਤ ਸਮਰ ੱਥ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ।

ਭਾਵਅਰਥ:- ਗੀਤਾ ਗਿਆਨ ਦਾਤਾ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਕੇਵਲ ਇੰਨਾਂ ਹੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ
ਸੰਸਾਰ ਉਲਟੇ ਲਟਕੇ ਹੋਏ ਬ੍ਰਿਖ ਸਮਾਨ ਜਾਣ ੋ। ਉੱਪਰ ਜੜਾਂ (ਮ ੂਲ) ਤਾਂ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੈ।
ਨੀਚੇ ਟ੍ਹਿਣੀਆਂ ਆਦਿ ਹੋਰ ਹਿੱਸੇ ਜਾਣ ੈ। ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਰ ੂਪੀ ਬ੍ਰਿਖ਼ ਦੇ ਹਰ ੇਕ ਭਾਗ ਦਾ ਭਿੰਨਭਿੰਨ ਵਰਣਨ ਜੋ ਸੰਤ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਉਹ ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਸੰਤ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਗੀਤਾ

ਅਧਿਆਇ 4 ਸਲੋਕ ਨੰ. 34 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 15 ਸਲੋਕ ਨੂੰ 2-3 ਵਿੱਚ
ਕੇਵਲ ਇੰਨਾ ਹੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤਿੰਨ ਗੁਣ ਰ ੂਪੀ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਵਿਚਾਰਕਾਲ ਵਿੱਚ ਅਰਥਾਤ
ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਆਪਨੂੰ (ਗੀਤਾ ਗਿਆਨਦਾਤਾ) ਪੂਰਣ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ
ਮ ੈਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਆਦਿ ਤੇ ਅੰਤ ਦਾ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਲਈ ਗੀਤਾ
ਅਧਿਆਇ 4 ਸਲੋਕ ਨੂੰ 34 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੀ ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਸੰਤ ਤੋਂ ਉਸ ਪੂਰਣ
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜਾਣ ੋ ਇਸ ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 15 ਸਲੋਕ 1 ਵਿੱਚ ਉਸ ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ
ਸੰਤ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਦੱਸੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਰ ੂਪੀ ਬ੍ਰਿਖ ਦੇ ਹਰ ੇਕ ਭਾਗ ਦਾ ਪੂਰਣ ਗਿਆਨ
ਕਰਵਾਏਗਾ। ਉਸੀ ਤੋਂ ਪੁ ੱਛੋ। ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 15 ਦੇ ਸਲੋਕ 4 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ
ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਸੰਤ ਦੇ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਪਰਮਪਦ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ
ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਉਸ ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਸੰਤ ਦੇ ਦੱਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਧਨਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ
ਨਾਲ ਪੂਰਣ ਮ ੋਕਸ਼ (ਅਨਾਦਿ ਮੋਕਸ਼) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ। ਗੀਤਾ ਅਧਿ: 15 ਸਲੋਕ 16-17
ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਭੂ ਹਨ ਇੱਕ ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼ (ਬ੍ਰਹਮ) ਦੂਸਰਾ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼
(ਪ੍ਰਬ੍ਰਹਮ) ਤੀਸਰਾ ਪਰਮ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ (ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ)। ਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼
ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਹੋਰ ਹੀ
ਹੈ। ਉਹੀ ਤਿੰਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਸਰਵ ਦਾ ਧਾਰਣ ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼੍ਰੀਮਦਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 15 ਸਲੋਕ 1 ਤੋਂ 4 ਅਤੇ 16 - 17
ਵਿੱਚ ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਲਟੇ ਲਟਕੇ ਹੋਏ ਸੰਸਾਰ ਰ ੂਪੀ ਬ੍ਰਿਖ ਦੀ ਮ ੂਲ ਅਰਥਾਤ
ਜੜ ੍ਹ ਤਾਂ ਪਰਮ ਅਕਸ਼ਰ ਬ੍ਰਹਮ ਅਰਥਾਤ ਪਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੂਰਣ ਬਿਰਖ਼ ਦਾ ਪਾਲਣ
ਪੋਸ਼ਣ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਿਰਖ਼ ਦਾ ਜੋ ਹਿੱਸਾ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਮੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ
ਹੈ ਉਹ ਤਣਾ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ ਜਾਣ ੋ। ਉਸ ਤਨੇ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਚੱਲ ਕਰ ਹੋਰ ਮ ੋਟੀ 
ਡਾਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡਾਰ ਤਾਂ ਬ੍ਰਹਮ ਅਰਥਾਤ ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼ ਜਾਣ ੋਂ ਅਤੇ ਉਸੀ
ਡਾਰ ਤੋਂ ਹੋਰ ਤਿੰਨ ਸਾਖਾਵਾ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਜਾਣੋਂ
ਅਤੇ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਪੱਤੇ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰਿਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਜਾਣ ੋ। ਉਪਰੋਕਤ ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ
15 ਸਲੋਕ 16-17 ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਰਪੁਰਸ਼ (ਬ੍ਰਹਮ) ਅਤੇ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ (ਪ੍ਰਬ੍ਰਹਮ)
ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਥੂਲ ਸ਼ਰੀਰ ਤਾਂ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹਨ ਅਤੇ
ਜੀਵ ਆਤਮਾ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਉਪਰੋਕਤ ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰਭੂ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਸਰਵ
ਪ੍ਰਾਣੀ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹਨ। ਭਲ ੇ ਹੀ ਅਕਸ਼ਰ ਪੁਰਸ਼ (ਪਰਬ੍ਰਹਮ) ਨੂੰ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਪੰਤੂ
ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਹੈ। ਉਹ ਤਿੰਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ
ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਸਭਦਾ ਪਾਲਣਪੋਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਵਰਣ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਭੂਆਂ ਦਾ
ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਵਿਵਰਣ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

“ਪਵਿੱਤਰ ਬਾਈਬਲ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ”

ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪਵਿੱਤਰ ਬਾਈਬਲ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ।
ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ ਵਿੱਚ ਪਵਿੱਤਰ ਬਾਈਬਲ ਦਾ ਵੀ ਗਿਆਨ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ
ਦੋਹਾਂ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੇ ਮਲਿ-ਜੁਲ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਣਤਿ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕੌਣ ਅਤੇ ਕੈਸਾ ਹੈ ਸ੍ਰਸ਼ਿਟੀ
ਰਚਨਹਾਰ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਵਾਸਤਵ ਨਾਮ ਕੀ ਹੈ।

ਪਵਿੱਤਰ ਬਾਈਬਲ (ਉਤਪੱਤੀ ਗ੍ਰ ੰਥ ਸਫਾ ਨੂੰ 2, ਅ: 1:20-2:5 ਉੱਤੇ)
ਛ ੇਵਾਂ ਦਿਨ:- ਪ੍ਰਾਣੀ ਅਤੇ ਮਨੁ ੱਖ :

ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ 26. ਫਰਿ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਮ ੈਂ ਮਨੁ ੱਖਾਂ ਨੂੰ
ਆਪਣ ੇ ਸਵਰੂਪ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੀ ਸਮਾਨਤਾ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਤੇ ਕਾਬੂ
ਰ ੱਖੇਗਾ। 27. ਤਦ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਮਨੁ ੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣ ੇ ਸਵਰੁਪ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤਾ,
ਆਪਣ ੇ ਹੀ ਸਵਰੂਪ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤਾ, ਨਰ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਕਰਕੇ
ਮਨੁ ੱਖਾਂ ਦੀ ਸ੍ਰਸ਼ਿਟੀ ਕੀਤੀ।

29. ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਖਾਣ ਲਈ ਜਿੰਨੇ ਬੀਜ਼ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ ਪੇੜ ਤੇ ਜਿੰਨੇ ਪੇੜ ਵਿੱਚ
ਬੀਜ਼ ਵਾਲੇ ਫ਼ਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਭੋਜਨ ਲਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ (ਮਾਸ ਖਾਣਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ)
ਸੱਤਵਾਂ ਦਿਨ:- ਵਸ਼ਿਾਰਾਮ ਦਾ ਦਿਨ:

ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਛ ੇ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰਸ਼ਿਟੀ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੱਤਵੇਂ ਦਿਨ ਆਰਾਮ
ਕੀਤਾ।

ਪਵਿੱਤਰ ਬਾਈਬਲ ਨੇ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦ ਿੱਤਾ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਮਾਨਵ ਸੁਦ੍ਰਸ਼ਿ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ
ਹੈ, ਜਸਿਨੇ ਛ ੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਵ ਸ੍ਰਸ਼ਿਟੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਵਸ਼ਿਰਾਮ ਕੀਤਾ।
ਪਵਿੱਤਰ ਕੁਰਾਣ ਸ਼ਰੀਫ (ਸੁਰਤ ਫੁਰਕਾਨੀ 25, ਆਇਤ ਨੂੰ 52, 58, 59)

ਆਇਤ 52:- ਫਲਾ ਤੁਤਿਅਲ - ਕਾਫਰਿਨ ਵ ਜਹਦਿਹੁਮ ਬਿਹੀ ਜਹਿਾਦਨ ਕਬੀਰਾ
(ਕਬੀਰਨ) ॥52॥

ਭਾਵਅਰਥ:- ਇਸਦਾ ਭਾਵਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਹਜ਼ਰਤ ਮ ੁਹੰਮਦ ਜੀ ਦਾ ਖੁਦਾ (ਪ੍ਰਭੂ) ਕਹਿ
ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਪੈਗੰਬਰ! ਆਪ ਕਾਫਰਾਂ (ਜੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਤਿਆਗ ਕੇ ਹੋਰ ਦੇਵੀ 
ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀ ਆਦੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ) ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਨਾ ਮ ੰਨਣਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ
ਲੋਕ ਕਬੀਰ ਨੂੰ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਹੀਂ ਮ ੰਨਦੇ। ਆਪ ਮ ੇਰੇ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਇਸ ਕੁਰਾਨ ਦੇ
ਗਿਆਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਅਟੱਲ ਰਹਿਣਾ ਕਿ ਕਬੀਰ ਹੀ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ ਅਤੇ ਕਬੀਰ ਅੱਲਾ
ਦੇ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨਾ (ਲੜਨਾ ਨਹੀਂ) ਅਰਥਾਤ ਅਡਿੱਗ ਰਹਿਣਾ।

ਆਇਤ:- 58:- ਵ - ਤਵਕਕਲ ਅਲਲ - ਹਰਿਓਲਲਜਿ ਲਾ ਯਮੂਤੁ ਵ ਸਬਬਿਹ
ਬਹਿਮਦਹੀ ਵ ਕਫਾ ਬਿਹੀ ਬਜਿੁਨੂਬਿ ਅਬਿਾਦਿਹੀ ਖਬੀਰਾ (ਕਬੀਰਾ) ॥58॥

ਭਾਵਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਹਜ਼ਰਤ ਮੁਹੰਮਦ ਜੀ ਜਸਿਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭੁ ਮ ੰਨਦੇ ਹਨ ਉਹ ਅੱਲਾ
(ਪ੍ਰਭੂ) ਕਿਸੀ ਹੋਰ ਪੁਰਣ ਪ੍ਰਭੁ ਦੇ ਬਾਰ ੇ ਸੰਕੇਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਪੈਗੰਬਰ ਉਸ ਕਬੀਰ
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਰ ੱਖ ਜੋ ਤੈਨੂੰ ਜ਼ਿਦੰਾ ਮਹਾਤਮਾ ਦੇ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ
ਮਿਲੇ ਸੀ। ਉਹ ਕਦੇ ਮਰਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ। ਤਾਰੀਫ
ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਪਾਕਿ (ਪਵਿੱਤਰ ਮਹਮਿਾ) ਦਾ ਗੁਣਗਾਣ ਕਰਦਾ ਜਾ, ਉਹ ਕਬੀਰ ਅੱਲ੍ਹਾ
(ਕਵਰਿਦੇਵ) ਪੂਜਾ ਦੇ ਯ ੋਗ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣ ੇ ਉਪਾਸਕਾਂ ਦੇ ਸਰਵ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰਨ
ਵਾਲਾ ਹੈ।

ਆਇਤ 59:- ਅਲਲਜੀ ਖਲਕਸਸਮਾਵਾਤਿ ਵਲਅਰਜ ਵ ਮਾ ਬੈਨਹੁਮਾ ਫੀ
ਸਿਤਤਤਿ ਅਯਯਾਮਨਿ ਸੁਮਮਸਤਵਾ ਅਲਲਅਰਿਸ਼ ਅਰਰਹਮਾਨੁ ਫਸਅਲ ਬਿਹੀ ਖਬੀਰਨ
(ਕਬੀਰ)॥59॥

ਭਾਵਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਹਜ਼ਰਤ ਮ ੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਕੁਰਾਨ ਸਰੀਫ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ (ਅੱਲਾ)
ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਭੁ ਉਹੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਜਮੀਨ ਅਤੇ ਆਸਮਾਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵੀ
ਵਿਦਮਾਨ ਹੈ ਸਰਵ ਸ੍ਰਸ਼ਿਟੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਛ ੇ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੱਤਵੇਂ ਦਿਨ ਉੱਪਰ ਆਪਣੇ
ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋ (ਬੈਠ) ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਕਿਸੀ (ਬਾਖ਼ਬਰ) ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਸੰਤ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ੋ।

ਉਸ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਵਾਸਤਵਕਿ ਗਿਆਨ ਤਾਂ
ਕਿਸੀ ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਸੰਤ (ਬਾਖਬਰ) ਤੋਂ ਪੁੱਛ ੋ, ਮ ੈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ।

ਉਪਰੋਕਤ ਦੋਨੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਮਾਂ (ਇਸਾਈ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ) ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ
ਨੇ ਵੀ ਮਿਲ-ਜੁਲ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਣਤਿ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਵ ਸ੍ਰਸ਼ਿਟੀ ਰਚਨਹਾਰ, ਸਰਵ
ਪਾਪਵਿਨਾਸ਼ਕ, ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ, ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਮਾਨਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ
ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਕਬੀਰ ਹੈ, ਉਸੀ ਨੂੰ ਅੱਲ੍ਹਾ ਹੂ ਅਕਬਰੂ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ
ਹਨ।

ਆਦਰਣੀਏਂ ਧਰਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਪੂਜਯ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਪੁ ੱਛਿਆ ਕਿ ਹੇ ਸਰਵ
ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ! ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਤੱਤਵਗਿਆਨ ਕਿਸੀ ਨੇ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ, ਵੇਦਾਂ ਦੇ ਮਰਮਗ
ਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਚਾਰ ੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਵੇਦਾਂ ਅਤੇ ਚਾਰ
ਪਵਿੱਤਰ ਕਤੇਬਾਂ (ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ ਆਦਿ) ਝੂਠ ੇ ਹਨ। ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ:

ਕਬੀਰ, ਵੇਦ ਕਤੇਬ ਝੂਠ ੇ ਨਾ ਭਾਈ, ਝੂਠ ੇ ਹੈ ਜੋ ਸਮਝੇ ਨਾਹੀਂ।

ਭਾਵਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਚਾਰ ੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਵੇਦ (ਰਿੱਗਵੇਦ - ਅੱਥਰਵਵੇਦ – ਯਜੁਰਵੇਦ -
ਸਾਮ ਵੇਦ) ਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਚਾਰ ੋਂ ਕਤੇਬ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ-ਜਬੂਰ- ਤੌਰਾਤ - ਇਜੰਲ) ਗਲਤ ਨਹੀਂ
ਹਨ। ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਾਏ ਉਹ ਨਾਦਾਨ ਹਨ। 

“ਪੂਜਯ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ (ਕਵਰਿਦੇਵ) ਜੀ ਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰਸ਼ਿਟੀ ਰਚਨਾ”

ਵਿਸ਼ੇਸ਼:- ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਬਾਣੀ ਸੰਨ 1403 ਤੋਂ (ਜਦ ਪੂਜਨੀਯ ਕਵਿਰ ਦੇਵ
(ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ) ਲੀਲਾਮਈ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਹੋਏ) ਸੰਨ 1518 (ਜਦ ਕਵਰਿਦੇਵ
ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ) ਮਗਹਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸਹਿ ਸਰੀਰ ਸਤਲੋਕ ਗਏ) ਦੇ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 600
ਸਾਲ ਪਹਲਿਾਂ ਪਰਮ ਪੂਜਯ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ (ਕਵਰਿ ਦੇਵ) ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣ ੇ ਨਿੱਜੀ ਸੇਵਕ
(ਦਾਸ ਭਗਤ) ਆਦਰਣੀਏ ਧਰਮਦਾਸ ਸਾਹਬਿ ਜੀ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਧਨੀ ਧਰਮਦਾਸ
ਸਾਹਬਿ ਜੀ ਨੇ ਲਿੱਪੀਬੱਧ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਉਸ ਸਮ ੇਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ
ਮ ੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਦਾਨ ਗੁਰ ੂਆਂ (ਨੀਮ-ਹਕਿਮਾਂ) ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਧਾਣਕ (ਜੁਲਾਹਾ) ਕਬੀਰ
ਝੂਠਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਦਗ੍ਰ ੰਥ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੇ
ਮਾਤਾ-ਪਤਿਾ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਮ੍ਰਿਤੂ
ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਨਾ ਹੀ ਪਵਿੱਤਰ ਵੇਦਾਂ ਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕੁਰਾਨ ਕੁਰੀਫ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ
ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਰਿਾਕਾਰ ਿਲਿਖਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਪੜ ੍ਹਦੇ ਹਾਂ। ਭੋਲੀ
ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਚਿਕਛਣਾਂ (ਚਤੁਰ ਗੁਰੂਆਂ) ਉੱਤੇ ਵਸ਼ਿਵਾਸ਼ ਕਰ ਲਿਆ ਸੱਚਮ ੁੱਚ ਇਹ
ਕਬੀਰ ਧਾਣਕ ਤਾਂ ਅਸਿੱਖਿਅਤ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਖਿਅਤ ਹਨ, ਸੱਚ ਕਿਹ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ।
ਅੱਜ ਉਹੀ ਸੱਚਾਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣ ੇ ਸਰਵ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਮਾਂ ਦੇ
ਪਵਿੱਤਰ ਸਦਗ੍ਰ ੰਥ ਗਵਾਹ ਹਨ। ਇਸਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ, ਸਰਵ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ
ਰਚਨਹਾਰ, ਕੁ ੱਲ ਕਰਤਾਰ ਅਤੇ ਸਰਵੱਗ ਕਵਿਰਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ) ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਕਾਸ਼ੀ
(ਬਨਾਰਸ਼) ਵਿੱਚ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ ਅਤੇ 120 ਸਾਲ ਤੱਕ ਵਾਸਤਵਿਕ ਤੇਜੋਮਈ
ਸਰੀਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਮਾਨਵ ਸੁਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਰੀਰ ਹਲਕੇ ਤੇਜ ਦਾ ਬਣਾਕੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਆਪਣ ੇ ਦੁਆਰਾ
ਰਚੀ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਠੀਕ-ਠਾਕ (ਵਾਸਤਵਿਕ ਤੱਤਵ) ਗਿਆਨ ਦੇਕੇ ਸਹਿਸਰੀਰ ਸਤਲੋਕ ਚਲੇ
ਗਏ। ਕ੍ਰਿਪਾ ਪ੍ਰ ੇਮੀ ਪਾਠਕ ਪੱੜ ੋ ਨਿਮਨ ਅੰਮਿ ੍ਰਤਬਾਣੀ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ
ਉਚਾਰਿਤ:

ਧਰਮਦਾਸ ਯੇ ਜਗ ਬੋਰਾਨਾ। ਕੋਈ ਨਾ ਜਾਨੇ ਯ ੇ ਪਦ ਨਿਰਵਾਨਾ॥
ਯਹਿ ਕਾਰਨ ਮ ੈਂ ਕਥਾ ਪਸਾਰਾ। ਜਗ ਸੇ ਕਿਹਏ ਰਾਮ ਨਿਆਰਾ॥
ਯਹੀ ਗਿਆਨ ਜਗ ਜੀਵ ਸੁਨਾਉ। ਸਭ ਜੀਵੋਂਕਾ ਭਰਮ ਨਸਾਉ ॥
ਅਬ ਮ ੈਂ ਤੁਮਸੇ ਕਹੁ ਚਿਤਾਈ। ਤ੍ਰਿਦੇਵਨਕਿ ਉਤਪੱਤੀ ਭਾਈ ॥
ਕੁਝ ਸ਼ੰਖੇਪ ਹੋ ਗੁਹਰਾਈ। ਸਬ ਸੰਸ਼ਯ ਤੁਮਹਰ ੇ ਮਿ ੱਟ ਜਾਈ॥
ਭਰਮ ਗਏ ਜਗ ਵੇਦ ਪੁਰਾਨਾ। ਆਦਿ ਰਾਮ ਕਾ ਭੇਦ ਨਾ ਜਾਨਾ॥
ਰਾਮ ਰਾਮ ਸਬ ਜਗਤ ਬਖਾਨੇ। ਆਦਿ ਰਾਮ ਕੋਈ ਬਿਰਲਾ ਜਾਨੇ॥
ਗਿਆਨੀ ਸੁਨੇ ਸੋ ਹਿਰਦੇ ਲਗਾਈ। ਮ ੂਰਖ ਸੁਨੇ ਸੋ ਗਮ ਨਾ ਪਾਈ॥
ਮਾਂ ਅਸ਼ਟੰਗੀ ਪਿਤਾ ਨਿਰ ੰਜਨ। ਵੇ ਜਮ ਦਾਰੁਣ ਵੰਸ਼ਨ ਅੰਜਨ॥
ਪਹਿਲੇ ਕਿਂਨ੍ਹ ਨਿਰੰਜਨ ਰਾਇ। ਪੀਛ ੇ ਸੇ ਮਾਇਆ ਉਪਜਾਈ॥
ਮਾਇਆ ਰ ੂਪ ਦੇਖ ਅਤਿ ਸੋਭਾ। ਦੇਵ ਨਿਰੰਜਨ ਤਨ ਮਨ ਲੋਭਾ॥
ਕਾਮਦੇਵ ਧਰਮਰਾਏ ਸਤਾਏ। ਦੇਵੀ ਕੋ ਤੁਰਤਹੀ ਧਰ ਖਾਏ॥
ਪੇਟ ਸੇ ਦੇਵੀ ਕਰੀ ਪੁਕਾਰਾ। ਸਾਹਿਬ ਮ ੇਰਾ ਕਰੋ ਉਬਾਰਾ॥
ਟੇਰ ਸੁਨੀ ਤਬ ਹਮ ਤਹਾਂ ਆਏ। ਅਸ਼ਟੰਗੀ ਕਾ ਬੰਧ ਛੁੜਾਏ॥
ਸਤਲੋਕ ਮ ੇ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਰਾਚਾਰੀ, ਕਾਲ ਨਿਰੰਜਨ ਦਿਨ੍ਹਾਂ ਨਿਕਾਰੀ॥
ਮਾਇਆ ਸਮ ੇਤ ਦੀਆ ਭਗਾਈ, ਸੋਲ੍ਹ ਸ਼ੰਖ ਕੋਸ ਦੂਰੀ ਪਰ ਆਈ॥
ਅਸ਼ਟੰਗੀ ਔਰ ਕਾਲ ਅਬ ਦੋਈ, ਮ ੰਦ ਕਰਮ ਸੇ ਗਏ ਭਿਗੋਈ॥
ਧਰਮਰਾਏ ਕੋ ਹਿਕਮਤ ਕਿਨ੍ਹਾਂ। ਨਖ਼ ਰ ੇਖਾ ਸੇ ਭਗਕਰ ਲੀਨ੍ਹਾਂ॥
ਧਰਮਰਾਏ ਕਿਂਨਹਾ ਭੋਗ ਵਿਲਾਸਾ। ਮਾਇਆ ਕੋ ਰਹੀ ਤਬ ਆਸਾ॥
ਤੀਨ ਪੁ ੱਤਰ ਅਸ਼ਟੰਗੀ ਜਾਏ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਿਸ਼ਣੂ ਸ਼ਿਵ ਨਾਮ ਧਰਾਏ॥
ਤੀਨ ਦੇਵ ਵਿਸਤਾਰ ਚਲਾਏ। ਇਨਮੇ ਯੇਹ ਜਗ ਧੋਖਾ ਖਾਏ॥
ਪੁਰਸ਼ ਗਮ ਕੈਸੇ ਕੋਇ ਪਾਵੇ। ਕਾਲ ਨਿਰੰਜਨ ਜਗ ਭਰਮਾਏ॥
ਤੀਨ ਲੋਕ ਆਪਨੇ ਸੂਤ ਦਿਨਨ੍ਹਾਂ। ਸੁ ੰਨ ਨਿਰ ੰਜਨ ਬਾਸਾ ਲੀਂਨ੍ਹਾਂ॥
ਅਲਖੁ ਨਿਰੰਜਨ ਸੁੰਨ ਠਿਕਾਨਾ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਿਸ਼ਣੂ ਸ਼ਿਵ ਭੇਦ ਨਾ ਜਾਣਾ॥
ਤੀਨ ਦੇਵ ਸੋ ਉਨਕੋ ਧਿਆਵੇਂ। ਨਿਰੰਜਨ ਕਾ ਵੇ ਪਾਰ ਨਾ ਪਾਵੇ॥
ਅਲਖ਼ ਨਿਰੰਜਨ ਬੜਾ ਬਟਪਾਰਾ। ਤੀਨ ਲੋਕ ਜੀਵ ਕਿਂਨੁ ਅਹਾਰਾ॥
ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਸ਼ਿਵ ਨਹੀਂ ਬਚਾਏ। ਸਕਲ ਖਾਏ ਪੁ ੰਨ ਧੂਰ ਉਡਾਏ॥
ਤਿਨਕੇ ਸੁਤ ਹੈਂ ਤਿਨੋਂ ਦੇਵਾ। ਆਂਧਰ ਜੀਵ ਕਰਤ ਹੈ ਸੇਵਾ॥
ਅਕਾਲ ਪੁਰਸ਼ ਕਾਹੂ ਨਾਂਹਿ ਚੀਂਨ੍ਹਾਂ। ਕਾਲ ਪਾਏ ਸਬਹੀ ਗਹ ਲੀਂਨ੍ਹਾਂ॥
ਬ੍ਰਹਮ ਕਾਲ ਸਕਲ ਜਗ ਜਾਨੇ। ਆਦਿ ਬ੍ਰਹਮ ਕੋ ਨਾ ਪਹਿਚਾਨੇ॥
ਤੀਨੋਂ ਦੇਵਾ ਔਰ ਔਤਾਰਾ। ਤਾਕੋ ਭਜੇ ਸਕਲ ਸੰਸਾਰਾ॥
ਤੀਨੋਂ ਗੁਣਕਾ ਯਹ ਵਿਸਤਾਰਾ। ਧਰਮਦਾਸ ਮੈਂ ਕਹੋ ਪੁਕਾਰਾ॥
ਗੁਣ ਤੀਨੋਂ ਕਿ ਭਗਤੀ ਮੇਂ, ਭੂਲ ਪਰ ੋ ਸੰਸਾਰ॥
ਕਹੈ ਕਬੀਰ ਨਿੱਜ ਨਾਮ ਬਿਨ, ਕੈਸੇ ਉਤਰੈਂ ਪਾਰ॥

ਉਪਰੋਕਤ ਅੰਮਿ ੍ਰਤ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਆਪਣ ੇ ਨਿੱਜੀ ਸੇਵਕ
ਸ਼੍ਰੀ ਧਰਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਧਰਮਦਾਸ ਇਹ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਤੱਤਵਗਿਆਨ
ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਵਿਚਲਿਤ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੂਰਣ ਮੋਕਸ਼ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਪੂਰਣ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ
ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸਲਈ ਮ ੈਂ ਆਪਨੂੰ ਮ ੇਰ ੇ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਕਥਾ ਸੁਣਾਉਂਦਾ
ਹਾਂ। ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਵਿਆਕਤੀ ਤਾਂ ਤੁਰ ੰਤ ਹੀ ਸਮਝ ਜਾਣਗੇ। ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਜੋ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਕੇ ਵੀ
ਨਹੀਂ ਮੰਨਣਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ਨਾਦਾਨ ਪ੍ਰਾਣੀ ਕਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ, ਉਹ ਭਗਤੀ ਯੋਗ
ਨਹੀਂ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਦੱਸਦਾ ਹਾਂ ਤਿੰਨੋਂ ਭਗਵਾਨਾਂ (ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵਜੀ) ਦੀ
ਉਤਪੱਤੀ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਤਾਂ ਅਸ਼ਟੰਗੀ (ਦੁਰਗਾ) ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਜੋਤੀ
ਨਿਰੰਜਨ (ਬ੍ਰਹਮ, ਕਾਲ) ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਅੰਡੇ ਤੋਂ ਹੋਈ। ਫਿਰ ਦੁਰਗਾ ਦੀ
ਉਤਪਤੀ ਹੋਈ। ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਰ ੂਪ ਤੋਂ ਆਕ੍ਰਸ਼ਿਤ ਹੋਕੇ ਕਾਲ (ਬ੍ਰਹਮ) ਨੇ ਗਲਤੀ (ਛ ੇੜ-ਛਾੜ)
ਕੀਤੀ, ਤਦ ਦੁਰਗਾ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਨੇ ਇਸਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਣ ਲਈ। ਮ ੈਂ ਉੱਥੇ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ
ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਕਾਲ ਸੀ। ਤਦ ਭਵਾਨੀ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਉਦਰ ਤੋਂ ਨਿਕਾਲ ਕੇ ਉਸਦੇ ਇੱਕਿ
ਬਹਿਮ ੰਡ ਸਮ ੇਤ 16 ਸੰਖ ਕੋਸ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ (ਧਰਮਰਾਏ) ਨੇ
ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਵੀ (ਦੁਰਗਾ) ਦੇ ਨਾਲ ਭੋਗ-ਵਲਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਸੰਯੋਗ ਨਾਲ ਤਿੰਨੋਂ ਗੁਣਾਂ
(ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵਜੀ) ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਹੋਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨੋਂ ਗੁਣਾਂ 
(ਰਜਗੁਣ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸਤਗੁਣ ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ, ਤਮਗੁਣ ਸ਼ਿਵਜੀ) ਦੀ ਹੀ ਸਾਧਨਾ ਕਰਕੇ ਸਰਵ
ਪ੍ਰਾਣੀ ਕਾਲ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸੇ ਹਨ। ਜਦ ਤੱਕ ਵਾਸਤਵਿਕ ਮ ੰਤਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗਾ, ਪੂਰਣ ਮੋਕਸ਼
ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇਗਾ?

ਵਿਸ਼ੇਸ਼:- ਪਿਆਰ ੇ ਪਾਠਕੋ ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਅਤੇ
ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵਜੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਦੱਸੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਰਵ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਹੁਣ ਤੱਕ ਤਿੰਨੋਂ
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ ਨੂੰ ਅਜਰ, ਅਮਰ ਤੇ ਜਨਮ-ਮਿ ੍ਰਤੂ ਰਹਿਤ ਮ ੰਨਦੇ ਰਹੇ ਜਦਕਿ ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਨਾਸ਼ਵਾਨ
ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਕਾਲ ਰ ੂਪੀ ਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦੁਰਗਾ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ/ ਅਸ਼ਟੰਗੀ) ਹੈ ਜੈਸਾ
ਆਪਨੇ ਪੂਰਵ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜਿਆ ਇਹ ਗਿਆਨ ਆਪਣ ੇ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਦਮਾਨ ਹੈ
ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕਲਯ ੁੱਗੀ ਗੁਰੂਆਂ, ਰਿਸ਼ੀਆਂ, ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ। ਜੋ ਅਧਿਆਪਕ
ਪਾਠਕ੍ਰਮ (ਸਿਲੇਬਸ) ਤੋਂ ਹੀ ਅਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਹ ਅਧਿਆਪਕ ਠੀਕ ਨਹੀਂ (ਵਿਦਵਾਨ ਨਹੀਂ)
ਹੈ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜਿਹੜ ੇ ਗੁਰ ੂਆਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ
ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੁ, ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਕੌਣ ਹਨ?ਤਾਂ
ਉਹ ਰਿਸ਼ੀ, ਗੁਰ ੂ, ਸੰਤ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਭਗਤ ਸਮਾਜ ਨੂੰ
ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਰ ੁੱਧ ਗਿਆਨ (ਲੋਕ ਵੇਦ ਅਰਥਾਤ ਦੰਤ ਕਥਾ) ਸੁਣਾ ਕੇ ਅਗਿਆਨ ਨਾਲ ਪਰੀਪੂਰਣ
ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਸਤਰਵਿਧੀ ਵਿਰੁ ੱਧ ਭਗਤੀ ਸਾਧਨਾ ਕਰਾ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਲਾਭ
(ਪੂਰਣ ਮ ੋਕਸ਼) ਤੋਂ ਵੰਚਿਤ ਰ ੱਖਿਆ ਸਭ ਦਾ ਮਾਨਵ ਜਨਮ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼੍ਰੀ
ਮਦਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਅਧਿਆਇ 16 ਸਲੋਕ 23-24 ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਸ਼ਾਸਤਰ
ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗਕੇ ਮਨਮਾਨੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੁ ੰਦਾ। ਪੂਰਣ
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਸੰਨ 1403 ਤੋਂ ਹੀ ਸਰਵ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਯ ੁਕਤ ਗਿਆਨ ਆਪਣੀ
ਅੰਮਿ ੍ਰਤਬਾਣੀ (ਕਿਵਰਬਾਣੀ) ਵਿੱਚ ਦੱਸਣਾ ਆਰ ੰਭ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਉਸ ਅਗਿਆਨੀ ਗੁਰ ੂਆਂ
ਨੇ ਇਹ ਗਿਆਨ ਭਗਤ ਸਮਾਜ ਤੱਕ ਜਾਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ
ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵ ਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਭੂ) ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਸੰਤ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪ
ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੀ ਆਏ ਸੀ।

“ਆਦਰਣੀਏਂ ਗਰੀਬਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ”

ਆਦਿ ਰਮ ੈਣੀ (ਸਦ ਗ੍ਰ ੰਥ ਸਫਾ ਨੰ. 690 ਤੋ 692 ਤੱਕ)
ਆਦਿ ਰਮ ੈਣੀ ਅਦਲੀ ਸਾਰਾ। ਜਾ ਦਿਨ ਹੋਤੇ ਧੁ ੰਧੰ ਕਾਰਾ ॥1॥
ਸਤਿ ਪੁਰਸ਼ ਕਿਹਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਾ। ਹਮ ਹੋਤੇ ਤਖ਼ਤ ਕਬੀਰ ਖਵਾਸਾ॥2॥
ਮਨ ਮ ੋਹੀਨੀ ਸਿਰਜੀ ਮਾਇਆ। ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਇਕ ਖਿਆਲ ਬਣਾਇਆ॥3॥
ਧਰਮਰਾਏ ਸਿਰਜੇ ਦਰਬਾਨੀ। ਚੌਸਠ ਜੁਗਤਪ ਸੇਵਾ ਠਾਂਨੀ॥4॥
ਪੁਰਸ਼ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਜਾਕੂ ੰ ਦਿਨਨੀਂ। ਰਾਜ ਕਰੋ ਦੇਵਾ ਆੀਦਨੀ॥5॥
ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਇੱਕਿਸ ਰਾਜ ਤੁਮ ਦਿਨਨ੍ਹਾਂ। ਮਨ ਕਿ ਇੱਛਾ ਸਭ ਜੁਗ ਲੀਂਨ੍ਹਾਂ॥6॥
ਮਾਇਆ ਮ ੂਲ ਰ ੂਪ ਇੱਕ ਛਾਜਾ। ਮ ੋਹਿ ਲਿਏ ਜਿੰਨੂ ੁ ੰ ਧਰਮਰਾਜਾ॥7॥
ਧਰਮ ਕਾ ਮਨ ਚੰਚਲ ਚਿੱਤ ਧਾਰਿਆ। ਮਨ ਮਾਇਆ ਕਾ ਰ ੂਪ ਬਿਚਾਰਾ॥8॥
ਚੰਚਲ ਚੇਰੀ ਚਪਲ ਸ਼ਿਰਾਗਾ। ਯਾ ਕੇ ਪਰਸੇ ਸਰਬਸ ਜਾਗਾ ॥9॥
ਧਰਮਰਾਏ ਕਿਆ ਮਨ ਕਾ ਭਾਗੀ। ਵਿਸ਼ੇ ਵਾਸਨਾ ਸੰਗ ਸੇ ਜਾਗੀ॥10॥
ਆਦਿ ਪੁਰਸ਼ ਅਦਲੀ ਅਨਰਾਗੀ। ਧਰਮਰਾਏ ਦੀਆ ਦਿਲ ਸੇਂ ਤਿਆਗੀ ॥11॥
ਪੁਰਸ਼ ਲੋਕ ਸੇਂ ਦਿਆ ਢਹਾਈ। ਅਗਮ ਦੀਪ ਚਲਿ ਆਏ ਭਾਇ॥12॥
ਸਹਿਜ ਦਾਸ ਜਿਸ ਦੀਪ ਰਹੰਤਾ। ਕਾਰਣ ਕੌਂਨ ਕੌਂਨ ਕੁਲ ਪੰਥਾ॥13॥
ਧ੍ਰਮਰਾਏ ਬੋਲੇ ਦਰਬਾਨੀ। ਸੁਨੋ ਸਹਿਜ ਦਾਸ ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀ॥14॥
ਚੌਸਠ ਯਗ ਹਮ ਸੇਵਾ ਕਿਂਨ੍ਹੀਂ। ਪਰਸ਼ ਪ੍ਰਥਿਵੀ ਹਮ ਕੰ ਦਿਨੀਂ॥15॥
ਚੰਚਲ ਰ ੂਪ ਭਇਆ ਮਨ ਬੌਰਾ। ਮਨਮੋਹੀਨੀ ਠਗਿਆ ਭੌਂਰਾ॥16॥
ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਕੇ ਨਾ ਮਨ ਭਾਏ। ਪੁਰਸ਼ ਲੋਕ ਸੇ ਹਮ ਚਲ ਆਏ॥17॥
ਅਗਰ ਦੀਪ ਸੁਨਤ ਬਡਭਾਗੀ। ਸਹਿਜ ਦਾਸ ਮ ੇਟੋ ਮਨ ਪਾਗੀ॥18॥
ਬੋਲੇ ਸਹਿਜਦਾਸ ਦਿਲ ਦਾਨੀ। ਹਮ ਤੋ ਚਾਕਰ ਸਤ ਸਹਦਾਨੀ ॥19॥
ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਸੇ ਅਰਜ ਗੁਜਾਰ ੂ ੰ। ਜਬ ਤੁਮਹਾਰਾ ਬਿਵਾਣ ਉਤਾਰ ੰ ੂ ॥20॥
ਸਹਿਜ ਦਾਸ ਕੋ ਕਿਆ ਪਿਆਨਾ। ਸਤਲੋਕ ਲਿਆ ਪ੍ਰਵਾਨਾ॥21॥
ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਸਾਹਿਬ ਸਰਬੰਗੀ। ਅਵਿਗਤ ਅਦਲੀ ਅਚਲ ਅਭੰਗੀ॥22॥
ਧਰਮਰਾਏ ਤੁਮਹਰਾ ਦਰਬਾਨੀ। ਅਗਰ ਦੀਪ ਚਲਿ ਗਏ ਪ੍ਰਾਣੀ ॥23॥
ਕੌਨ ਹੁਕਮ ਕਰੀ ਅਰਜ ਅਵਾਜਾ। ਕਹਾਂ ਪਠਾਵੋ ਉਸ ਧਰਮਰਾਜਾ॥24॥
ਭਈ ਅਵਾਜ ਅਦਲੀ ਇੱਕ ਸਾਚਾ। ਵਿਸ਼ੇ ਲੋਕ ਜਾ ਤੀਨਹੂ ੰ ਵਾਚਾ॥25॥
ਸਹਿਜ ਵਿਮਾਨ ਚਲੇ ਅਧਿਕਾਈ। ਛਿਨ ਮ ੇਂ ਅਗਰ ਦੀਪ ਚਲਿ ਆਈ॥26॥
ਹਮਤੋ ਅਰਜ਼ ਕਰੀ ਅਨੁਰਾਗੀ। ਤੁਮਹ ਵਿਸ਼ਯ ਲੋਕ ਜਾਵੋ ਵਡਭਾਗੀ॥27॥
ਧਰਮਰਾਏ ਕੇ ਚਲੇ ਵਿਮਾਨਾ। ਮਾਨਸਰ ੋਵਰ ਆਏ ਪ੍ਰਾਨਾ॥28॥
ਮਾਨਸਰ ੋਵਰ ਰਹਨ ਨਾ ਪਾਏ। ਦਰ ੈ ਕਬੀਰਾ ਥਾਂਨਾ ਲਾਏ॥29॥
ਬੰਕਨਾਲ ਕਿ ਵਿਸ਼ਮੀ ਬਾਟੀ। ਤਹਾਂ ਕਬੀਰਾ ਰ ੋਕਿ ਘਾਟੀ॥30॥
ਇਨ ਪਾਂਚੋਂ ਿਮਿਲ ਜਗਤ ਬੰਧਾਨਾ। ਲੱਖ ਚੌਰਾਸੀ ਜੀਵ ਸੰਤਾਨਾ॥31॥
ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਮਾਇਆ। ਧਰਮਰਾਏ ਕਾ ਰਾਜ ਪਠਾਇਆ॥32॥
ਯ ੋਹ ਖੋਖਾ ਪੁਰ ਝੂਠੀ ਬਾਜੀ। ਭਿਸਤ ਬੈਕੁੰਠ ਦਗਾਸੀ ਸਾਜੀ॥33॥
ਕ੍ਰਤਿਮ ਜੀਵ ਭੂਲਾਂਨੇ ਭਾਈ। ਨਿਜ ਘਰ ਕਿ ਤੋ ਖਬਰ ਨਾ ਪਾਈ॥34॥
ਸਵਾ ਲਾਖ ਉਪਜੇ ਨਿਤ ਹੰਸਾ। ਏਕ ਲਾਖ ਵਿਨਸ਼ੇ ਨਿਤ ਅੰਸਾ॥35॥
ਉਪਤੀ ਖਪਤੀ ਯਾਹ ਪ੍ਰਲਯ ਫੇਰੀ। ਹਰਸ਼ ਸ਼ੋਕ ਜੌਂਰਾ ਜਮ ਜੇਰੀ॥36॥
ਪਾਂਚੋ ਤੱਤਵ ਹੈਂ ਪ੍ਰਲਅ ਮਾਂਹੀ। ਸਤਗੁਣ ਰਜਗੁਣ ਤਮਗੁਣ ਝਾਂਈ॥37॥
ਆਠ ੋਂ ਅੰਗ ਮਿਲੀ ਹੈ ਮਾਇਆ। ਪਿੰਡ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਸਕਲ ਭਰਮਾਇਆ॥38॥
ਯਾ ਮ ੇਂ ਸੁਰਤਿ ਸ਼ਬਦ ਕਿ ਡ ੋਰੀ। ਪਿੰਡ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਲਗੀ ਹੈ ਖੋਰੀ॥39॥
ਸ਼ਵਾਸਾ ਪਾਰਸ ਮਨ ਗਹ ਰਾਖੇ। ਖੋਲਹਿ ਕਪਾਟ ਅਮੀਰਸ ਚਾਖੋ॥40॥
ਸੁਨਾਊਂ ਹੰਸ ਸ਼ਬਦ ਸੁਨ ਦਾਸਾ। ਅਗਮ ਦੀਪ ਹੈ ਅਗ ਹੈ ਬਾਸਾ॥41॥
ਭਵਸਾਗਰ ਜਮ ਦੰਡ ਜਮਾਨਾ। ਧਰਮਰਾਏ ਕਾ ਹੈ ਤਲਬਾਂਨਾ॥42॥
ਪਾਚੋਂ ਉਪੱਰ ਪਦ ਕਿ ਨਗਰੀ। ਬਾਟ ਵਿਹੰਗਮ ਬੰਕਿ ਡਗਰੀ॥43॥
ਹਮਰਾ ਧਰਮਰਾਏ ਸੋਂ ਦਾਵਾ। ਭਵਸਾਗਰ ਮ ੇਂ ਜੀਵ ਭਰਮਾਵਾਂ॥44॥
ਹਮ ਤੋਂ ਕਹੈਂ ਅਗਮ ਕਿ ਬਾਣੀ। ਜਹਾਂ ਅਵਿਗਤ ਅਦਲੀ ਆਪ ਬਿਨਾਨੀ॥45॥
ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਹਮਾਰਾ ਨਾਮ ੰ। ਅਜਰ ਅਮਰ ਹੈ ਅਸਥਿਰ ਠਾਮੰ॥46॥
ਜੁਗਨ ਜੁਗਨ ਹਮ ਕਹਤੇ ਆਏ। ਜਮ ਜੋਂਰਾ ਸੇ ਹੰਸ ਛੁਟਾਏ॥47॥
ਜੋ ਕੋਈ ਮਾਂਨੇ ਸ਼ਬਦ ਹਮਾਰਾ। ਭਵਸਾਗਰ ਨਹੀਂ ਭਰਮੇਂ ਧਾਰਾ॥48॥
ਯਾ ਮ ੇਂ ਸੁਰਤਿ ਸ਼ਬਦ ਕਾ ਲੇਖਾ। ਤਨ ਅੰਦਰ ਮਨ ਕਹੋ ਕਿਂਨ੍ਹੀ ਦੇਖਾ॥49॥
ਦਾਸ ਗਰੀਬ ਅਗਮ ਕਿ ਬਾਣੀ। ਖੋਜਾ ਹੰਸਾ ਸ਼ਬਦ ਸਹਦਾਨੀ॥50॥

ਉਪਰੋਕਤ ਅੰਮਿ ੍ਰਤਬਾਣੀ ਦਾ ਭਾਵਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਆਦਰਣੀਏਂ ਗਰੀਬਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ
ਕਿਹ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਇੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕੇਵਲ ਅੰਧੇਰਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ
ਜੀ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਤਖ਼ਤ (ਸਿੰਘਾਸਣ) ਉੱਤੇ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਚਾਕਰ ਸੀ।
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਨੂੰ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਉਸਦੇ ਤਪ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਫ਼ਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕੀ
ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਿਤੇ। ਫਿਰ ਮਾਇਆ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਕੀਤੀ। ਯ ੁਵਾ ਦੁਰਗਾ ਦੇ
ਰ ੂਪ ਉਤੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਕੇ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ (ਬ੍ਰਹਮ) ਨੇ ਦੁਰਗਾ (ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ) ਨਾਲ ਬਲਾਤਾਕਾਰ ਕਰਨ
ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੀ। ਉਸਨੂੰ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ
ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਪ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਲੱਖ ਮਾਨਵ ਸਰੀਰ ਧਾਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਆਹਾਰ
ਕਰੇਗਾ, ਸਵਾ ਲੱਖ ਉਤਪੰਨ ਕਰੇਗਾ। ਇੱਥੇ ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀ ਜਨਮ-ਮਿ ੍ਰਤੂ ਦਾ ਕਸ਼ਟ ਉਠਾਅ ਰਹੇ
ਹਾਂ। ਜੇ ਕੋਈ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਵਾਸਤਵਿਕ ਸ਼ਬਦ (ਸੱਚਾਨਾਮ ਜਾਪ ਮ ੰਤ੍ਰ) ਸਾਡ ੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ
ਕਰੇਗਾ, ਉਸਨੂੰ ਕਾਲ ਦੇ ਬੰਧਨ ਤੋਂ ਛ ੁ ੱਟਵਾ ਦੇਵਾਂਗੇ। ਹਮਾਰਾ ਬੰਦੀਛੋੜ ਨਾਮ ਹੈ। ਆਦਰਣੀਏਂ
ਗਰੀਬਦਾਸ ਜੀ ਆਪਣ ੇ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਆਧਾਰ’ਤੇ ਕਿਹ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ
ਸੱਚੇ ਮ ੰਤਰ ਅਰਥਾਤ ਸਤਿਨਾਮ ਤੇ ਸਾਰਸ਼ਬਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰ ਲਉ, ਪੂਰਣ ਮ ੋਕਸ਼ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।
ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਨਕਲੀ ਨਾਮ ਦਾਤਾ ਸੰਤਾਂ ਤੇ ਮਹੰਤਾਂ ਦੀ ਮਿੱਠੀਆਂ-ਮਿੱਠੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਕੇ
ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਧੀ ਰਹਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਕਰਕੇ ਕਾਲ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਜਾਵੋਗੇ। ਫਿਰ ਕਸ਼ਟ ਉੱਤੇ
ਕਸ਼ਟ ਉਠਾਓਗੇ।

॥ ਗਰੀਬਦਾਸ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ॥

(ਸਤਿ ਗ੍ਰ ੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ. 690 ਦੇ ਸਹਾਭਾਰ)
ਮਾਇਆ ਆਦਿ ਨਿਰੰਜਨ ਭਾਈ, ਅਪਨੇ ਜਾਏ ਆਪੇ ਖਾਈ।
ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਚੇਲਾ, ਓਮ ਸੋਹੰ ਕਾ ਹੈ ਖੇਲਾ॥
ਸਿਖਰ ਸੁ ੰਨ ਮੇ ਧਰਮ ਅਨਿਆਈ, ਜਿਨ ਸ਼ਕਤੀ ਡਾਇਨ ਮਹਿਲ ਪਠਾਈ॥
ਲਾਖ ਗਰਾਸ ਨਿੱਤ ਉੱਠ ਦੂਤੀ, ਮਾਇਆ ਆਦਿ ਤਖ਼ਤ ਕੀ ਕੁ ੱਤੀ॥
ਸਵਾ ਲਾਖ ਘੜੀਏ ਨਿੱਤ ਭਾਂਡ ੇ, ਹੰਸਾ ਉਤਪਤੀ ਪਰਲੈ ਡਾਂਡ ੇ।
ਯ ੇ ਤੀਨੋਂ ਚੇਲਾ ਬਟਪਾਰੀ, ਸਿਰਜੇ ਪੁਰਸ਼ਾ ਸਿਰਜੀ ਨਾਰੀ॥
ਖੋਖਾਪੁਰ ਮ ੇਂ ਜੀਵ ਭੁਲਾਏ, ਸਵਪਨਾ ਬਹਿਸ਼ਤ ਬੈਕੁੰਠ ਬਨਾਏ।
ਯ ੋ ਹਰਹਟ ਕਾ ਕੁਆ ਲੋਈ, ਯਾ ਗਲ ਬੰਧਯਾ ਹੈ ਸਬ ਕੋਈ॥
ਕੀੜੀ ਕੁੰਜਰ ਔਰ ਅਵਤਾਰਾ, ਹਰਹਟ ਡੋਰੀ ਬੰਧੇ ਕਈ ਬਾਰਾ।
ਅਰਬ ਅਲੀਲ ਇੰਦਰ ਹੈਂ ਭਾਈ, ਹਰਹਟ ਡ ੋਰੀ ਬੰਧੇ ਸਭ ਆਈ॥
ਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੇਸ਼ ਗਣੇਸ਼ਵਰ ਤਾਹੀਂ, ਹਰਹਟ ਡ ੋਰੀ ਬੰਧੇ ਸਭ ਆਹੀਂ।
ਸ਼ੁਕਰਾਦਿਕ ਬ੍ਰਹਮਾਦਿਕ ਦੇਵਾ, ਹਰਹਟ ਡ ੋਰੀ ਬੰਧੇ ਸਬ ਖੇਵਾ॥
ਕੋਟਿਕ ਕਰਤਾ ਫਿਰਤਾ ਦੇਖਿਆ, ਹਰਹਟ ਡ ੋਰੀ ਕਹੂ ੰ ਸੁਨ ਲੇਖਾ।
ਚਤੁਰਭੁਜੀ ਭਗਵਾਨ ਕਹਾਵੈ, ਹਰਹਟ ਡ ੋਰੀ ਬੰਧੇ ਸਬ ਆਵੈਂ॥
ਯ ੇ ਹੈ ਖੋਖਾਪੁਰ ਕਾ ਕੁਆ, ਯਾ ਮ ੇ ਪੜਾ ਸੋ ਨਿਸ਼ਚੇ ਮੂਵਾ॥ 

ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ (ਕਾਲਬਲੀ) ਦੇ ਵਸ਼ ਹੋਕੇ ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਦੇਵਤਾ (ਰਜਗੁਣ-ਬ੍ਰਹਮਾ,
ਸਤਗੁਣ-ਵਿਸ਼ਣੂ, ਤਮਗੁਣ-ਸ਼ਿਵ) ਆਪਣੀ ਮਹਿਮਾ ਦਿਖਾਕੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਸਵਰਗ ਨਰਕ ਅਤੇ
ਭਵਸਾਗਰ ਵਿੱਚ (ਲੱਖ ਚੌਰਾਸੀ ਜੂਨੀਆਂ ਵਿੱਚ) ਭਟਕਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ
ਆਪਣੀ ਮਾਇਆ ਨਾਗਣੀ ਦੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਜਿਸ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਨਾਗਣੀ ਆਪਣੀ ਪੂਛ ਨਾਲ ਅੰਡਿਆਂ ਦੇ ਚਾਰ ੇ ਪਾਸੇ ਕੁ ੰਡਲੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਫਿਰ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਡਿਆਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਫਣ ਮਾਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੰਡਾ ਫੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ
ਬੱਚਾ ਨਿੱਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਨਾਗਣੀ ਖਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਣ ਮਾਰਦੇ ਸਮ ੇਂ ਕਈ ਅੰਡੇ ਟੁੱਟ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਨਾਗਣੀ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਅੰਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਅੰਡੇ ਫੁੱਟਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਚੇ
ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਕੁ ੰਡਲੀ (ਸੱਪਣੀ ਦੀ ਪੂਛ ਦਾ ਘੇਰਾ) ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਬੱਚਾ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੁ ੰਡਲੀ ਵਿੱਚ ਉਹ (ਨਾਗਣੀ) ਨਹੀਂ ਛ ੱਡਦੀ। ਜਿੰਨੇ
ਬੱਚੇ ਉਸ ਕੁ ੰਡਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਉਹ ਖਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਮਾਇਆ ਕਾਲੀ ਨਾਗਿਨੀ, ਅਪਨੇ ਜਾਏ ਖਾਤ।
ਕੁ ੰਡਲੀ ਮੇਂ ਛੋਡੇ ਨਹੀਂ, ਯਾ ਸੋ ਬਾਤੋਂ ਕੀ ਬਾਤ॥

ਇਸ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਇਹ ਕਾਲਬਲੀ ਦਾ ਜਾਲ ਹੈ। ਨਿਰੰਜਨ ਤੱਕ ਦੀ ਭਗਤੀ ਪੂਰ ੇ ਸੰਤ ਤੋਂ
ਨਾਮ ਲੈਕੇ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਵੀ ਇਸ ਨਿਰੰਜਨ ਦੀ ਕੁ ੰਡਲੀ (ਇੱਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ) ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ
ਨਿਕਲ ਸਕਦੇ। ਸਵੈਂ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ, ਮਹੇਸ਼ ਆਦਿ ਮਾਇਆ ਸ਼ੇਰਾਂ ਵਾਲੀ ਵੀ ਨਿਰੰਜਨ ਦੀ
ਕੁ ੰਡਲੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਬੇਚਾਰ ੇ ਅਵਤਾਰ ਧਾਰਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਨਮ-ਮਿ ੍ਰਤੂ ਦਾ
ਚੱਕਰ ਕੱਟਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਲਈ ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ ਸੋਹੰ ਜਾਪ ਜੋ ਕਿ ਧਰੂਵ ਅਤੇ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ
ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਜੱਪਿਆ, ਉਹ ਵੀ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੂ ਪੁਰਾਣ ਦੇ
ਪ੍ਰਥਮ ਅੰਸ਼ ਅਧਿ: 12 ਦੇ ਸਲੋਕ 93 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਠ 51 ਉੱਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਧਰ ੁਵ ਕੇਵਲ
ਇੱਕ ਕਲਪ ਅਰਥਾਤ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਚਤੁਰਯੁ ੱਗ ਤੱਕ ਹੀ ਮੁਕਤ ਹੈ। ਇਸਲਈ ਕਾਲ ਲੋਕ ਵਿੱਚ
ਹੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ‘ਓਮ ਨਮਹ ਭਗਵਤੇ ਵਾਸੁਦੇਵਾਅ’ ਮ ੰਤਰ ਜਾਪ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਗਤ ਵੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ
ਤੱਕ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਵੀ ਚੌਰਾਸੀ ਲੱਖ ਜੂਨੀਆਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਕੱਟਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬਚ
ਸਕਦੇ। ਇਹ ਪਰਮ ਪੂਜਨੀਏਂ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੇ ਆਦਰਣੀਏਂ ਗਰੀਬਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ
ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਬਾਣੀ ਪ੍ਰਤੱਖ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਅਨੰਤ ਕੋਟਿ ਅਵਤਾਰ ਹੈਂ, ਮਾਇਆ ਕੇ ਗੋਵਿੰਦ।
ਕਰਤਾ ਹੋ ਹੋ ਅਵਤਰ ੇ, ਬਹੁਰ ਪੜ ੇ ਜਗ ਫੰਦ॥

ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਭਗਤੀ ਨਾਲ ਹੀ ਜੀਵ ਮ ੁਕਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜਦ ਤੱਕ ਜੀਵ ਸਤਲੋਕ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਚਲਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਤਦ ਤੱਕ ਕਾਲ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਇਸੇ
ਤਰ ੍ਹਾਂ ਕਰਮ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਨਾਮ ਤੇ ਦਾਨ ਧਰਮ ਦੀ ਕਮਾਈ ਸਵਰਗ ਰ ੂਪੀ ਹੋਟਲਾਂ
ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਕਰਮ ਆਧਾਰ ਨਾਲ ਚੌਰਾਸੀ ਲੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ
ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਟ ਭੋਗਣ ਵਾਲੇ ਕਾਲ ਲੋਕ ਦੇ ਚੱਕਰ ਕੱਟਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਮਾਇਆ (ਦੁਰਗਾ) ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ
ਹੋਕੇ ਕਰੋੜਾਂ ਗੋਵਿੰਦ (ਬ੍ਰਹਮਾ-ਵਿਸ਼ਣੂ-ਸ਼ਿਵ) ਮਰ ਚੁ ੱਕੇ ਹਨ। ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਬਣਕੇ
ਆਏ ਸੀ।

ਫਿਰ ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹਕੇ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਭੋਗਕੇ ਚੌਰਾਸੀ ਲੱਖ ਜੂਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ
ਗਏ। ਜਿਵੇਂ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਣ ੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦੇਵਰਿਸ਼ੀ ਨਾਰਦ ਦਾ ਸ਼ਰਾਪ ਲੱਗਿਆ। ਉਹ ਸ਼੍ਰੀ
ਰਾਮਚੰਦਰ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਅਯ ੋਧਿਆ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਫਿਰ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਜੀ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਬਾਲੀ ਦਾ ਵਧ  ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਕਰਮ ਦਾ ਦੰਡ ਭੋਗਣ ਦੇ ਲਈ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।
ਫਿਰ ਬਾਲੀ ਵਾਲੀ ਆਤਮਾ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ੋਧ ਲਿਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ
ਜੀ ਦੇ ਪੈਰ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੈਲਾ ਤੀਰ ਮਾਰਕੇ ਵਧ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜ ਗਰੀਬਦਾਸ ਜੀ ਆਪਣੀ
ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ:

ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਿਸ਼ਣ ੁ ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਮਾਇਆ, ਔਰ ਧਰਮਰਾਏ ਕਹਿਏ ॥
ਇਨ ਪਾਚੋਂ ਮਿਲ ਪਰਪੰਚ ਬਨਾਇਆ, ਬਾਣੀ ਹਮਰੀ ਲਹੀਏ॥
ਇਨ ਪਾਚੋਂ ਮਿਲ ਜੀਵ ਅਟਕਾਏ, ਜੁਗਨ-ਜੁਗਨ ਹਮ ਆਨ ਛੁਡਾਏ॥
ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਹਮਾਰਾ ਨਾਮ ੰ, ਅਜਰ ਅਮਰ ਹੈ ਅਸਥਿਰ ਠਾਮ ੰ॥
ਪੀਰ ਪੈਗੰਬਰ ਕੁਤੁਬ ਔਲੀਆ, ਸੁਰ ਨਰ ਮ ੁਨੀਜਨ ਗਿਆਨੀ।
ਯ ੇਤਾ ਕੋ ਤੋ ਰਾਹ ਨਾ ਪਾਇਆ, ਜਮ ਕੇ ਬੰਧੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ॥
ਧਰਮਰਾਏ ਕੀ ਧੂਮਾ-ਧੂਮੀ, ਜਮ ਪਰ ਜੰਗ ਚਲਾਊਂ॥
ਜੌਰਾ ਕੋ ਤੋ ਜਾਨ ਨ ਦੂ ੰਗਾ, ਬਾਂਧ ਅਦਲ ਘਰ ਲਿਆਉਂ ॥
ਕਾਲ ਅਕਾਲ ਦੋ ਹੀ ਕੂ ਮ ੋਸੂ ੰ, ਮਹਾਂਕਾਲ ਸਿਰ ਮ ੁੰਡ ੂ ॥
ਮ ੈਂ ਤੋਂ ਤਖ਼ਤ ਹਜ਼ੂਰੀ ਹੁਕਮੀ, ਚੋਰ ਖੋਜ ਕੰ ੂ ਢੂ ੰਢ ੂ ॥
ਮ ੂਲਾ ਮਾਇਆ ਮਗ ਮ ੇਂ ਬੈਠੀ, ਹੰਸਾ ਚੰਨ-ਚੰਨ ਖਾਈ ।
ਜੋਤਿ ਸਵਰੂਪੀ ਭਆ ਨਿਰ ੰਜਨ, ਮ ੈਂ ਹੀ ਕਰਤਾ ਭਾਈ ॥
ਸੰਹਸ ਅਠਾਸੀ ਦੀਪ ਮ ੁਨੀਸ਼ਵਰ, ਬੰਧੇ ਮ ੂਲਾ ਡ ੋਰੀ।
ਏਤਆਂ ਮ ੇਂ ਜਮ ਕਾ ਤਲਬਾਨਾ, ਚਲੀਏ ਪੁਰਸ਼ ਕਿਸ਼ੋਰੀ॥
ਮ ੂਲਾ ਕਾ ਤੋ ਮਾਥਾ ਦਾਗੰ ੂ, ਸਤਿ ਕੀ ਮ ੋਹਰ ਕਰੂ ੰਗਾ।
ਪੁਰਸ਼ ਦੀਪ ਕੂੰ ਹੰਸ ਚਲਾਉਂ, ਦਰਾ ਨ ਰੋਕਣ ਦੂੰਗਾ॥
ਹਮ ਤੋ ਬੰਦੀ ਛ ੋੜ ਕਹਾਵਾਂ, ਧਰਮਰਾਏ ਹੈ ਚਕਵੈ ॥
ਸਤਲੋਕ ਕੀ ਸਕਲ ਸੁਨਾਵਾਂ, ਬਾਣੀ ਹਮਰੀ ਅਖਵੈ ॥
ਨੌਂ ਲੱਖ ਪੱਟਨ ਉੱਪਰ ਖੇਲੂ ੰ, ਸਾਹਦਰ ੇ ਕੰੂ ਰ ੋਕੂ ॥
ਦਵਾਦਸ ਕੋਟਿ ਕਟਕ ਸਬ ਕਾਟੂ ੰ, ਹੰਸ ਪਠਾਊਂ ਮੋਖੂ ੰ ॥
ਚੋਦਹ ਭਵਨ ਗਮਨ ਹੈ ਮ ੇਰਾ, ਜਲ ਥਲ ਮ ੇਂ ਸਰਬੰਗੀ।
ਖਾਲਿਕ ਖਲਕ ਖਲਕ ਮ ੇਂ ਖਾਲਿਕ, ਅਵਿਗਤ ਅਚਲ ਅਭੰਗੀ।
ਅਗਰ ਅਲੀਲ ਚੱਕਰ ਹੈ ਮ ੇਰਾ, ਜਿਤ ਸੇ ਹਮ ਚੱਲ ਆਏ।
ਪਾਚੋਂ ਪਰ ਪ੍ਰਵਾਨਾ ਮ ੇਰਾ, ਬੰਧ ਛੁਟਾਵਨ ਧਾਏ ॥
ਜਹਾਂ ਔਕਾਰ ਨਿਰੰਜਨ ਨਾਹੀਂ, ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਵੇਦ ਨਾਹੀਂ ਜਾਹੀਂ।
ਜਹਾਂ ਕਰਤਾ ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਭਗਵਾਨਾ, ਕਾਇਆ ਮਾਇਆ ਪਿੰਡ ਨ ਪ੍ਰਾਣਾ॥
ਪਾਂਚ ਤੱਤਵ ਤਿੰਨੋਂ ਗੁਣ ਨਾਹੀਂ, ਜੋਰਾ ਕਾਲ ਦੀਪ ਨਹੀਂ ਜਾਹੀਂ।
ਅਮਰ ਕਰੂੰ ਸਤਲੋਕ ਪਠਾਊਂ, ਤਾਂਤੈਂ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਕਹਾਊਂ॥

ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ (ਕਵਿਰਦੇਵ) ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਆਦਰਣੀਏਂ ਗਰੀਬਦਾਸ
ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਿਹ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡ ੇ ਪ੍ਰਭੂ ਕਬੀਰ (ਕਵਿਰਦੇਵ) ਬੰਦੀਛੋੜ ਹਨ। ਬੰਦੀਛੋੜ ਦਾ
ਭਾਵਅਰਥ ਹੈ ਕਾਲ ਦੀ ਕਾਰਾਗਾਰ ਤੋਂ ਛੁਟਵਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਕਾਲ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਇੱਕੀ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡਾਂ
ਵਿੱਚ ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀ ਪਾਪਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਾਲ ਦੇ ਬੰਦੀ ਹਨ। ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ (ਕਵਿਰਦੇਵ) ਕਬੀਰ 
ਸਾਹਿਬ ਪਾਪ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਨਾ ਬ੍ਰਹਮ, ਨਾ ਪਰਬ੍ਰਹਮ, ਨਾ
ਹੀ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ, ਸ਼ਿਵਜੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੇਵਲ ਜੈਸਾ ਕਰਮ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਵੈਸਾ ਹੀ ਫਲ
ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਯਜੁਰਵੇਦ ਦੇ ਅਧਿ:5 ਦੇ ਮ ੰਤ੍ਰ 32 ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ
‘ਕਵਿਰ ੰਘਾਰਿਰਸਿ’ ਕਵਿਰ ਦੇਵ (ਕਬੀਰ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ) ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਸ਼ਤਰੂ ਹੈ, “ਬੰਭਾਰਿਰਸਿ
ਬੰਧਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਤਰੂ ਅਰਥਾਤ ਬੰਦੀਛ ੋੜ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ (ਬ੍ਰਹਮਾ-ਵਿਸ਼ਣ ੁ-ਸ਼ਿਵ-ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਧਰਮਰਾਏ) ਤੋਂ ਉੱਪਰ
ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ (ਕਵਿਰਦੇਵ) ਹੈ। ਜੋ ਸਤਲੋਕ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਹੈ। ਬਾਕਿ ਸਭ ਪਰਬ੍ਰਹਮਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ-ਵਿਸ਼ਣ ੂ-ਸ਼ਿਵਜੀ ਆਦਿ ਮਾਇਆ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹਨ। ਮਹਾਂਪ੍ਰਲਅ
ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਭ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਆਮ ਜੀਵ ਤੋਂ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਗੁਣਾਂ
ਜਿਆਦਾ ਲੰਬੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਹੈ। ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਜੋ ਸਮਾਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਹੈ ਉਹ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪੂਰਾ
ਜ਼ਰ ੂਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਦਰਣੀਏਂ ਗਰੀਬਦਾਸ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ:

ਸ਼ਿਵ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਾ ਰਾਜ, ਇੰਦਰ ਗਿਨਤੀ ਕਹਾਂ।
ਚਾਰ ਮ ੁਕਿਤ ਬੈਕੁ ੰਠ ਸਮਝ, ਯ ੇਤਾ ਲਹਾ॥
ਸੰਖ ਜੁਗਨ ਕਿ ਜੂਨੀ, ਉਮਰ ਬੜ ਧਾਰੀਆ। ਜਾ ਜਨਨੀ ਕੁਰਬਾਨ, ਸੁ ਕਾਗਜ ਪਾਰਿਆ॥
ਯ ੇਤੀ ਉਮਰ ਬੁ ੰਲਦ ਮਰੇਗਾ ਅੰਤ ਰੇ। ਸਤਿਗੁਰ ਲਗੇ ਨ ਕਾਨ, ਨ ਭੇਂਟੇ ਸੰਤ ਰੇ॥

ਚਾਹੇ ਸੰਖ ਯ ੁੱਗ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ ਉਹ ਇੱਕ ਦਿਨ ਖ਼ਤਮ ਜ਼ਰੂਰ
ਹੋਵੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ (ਕਵਿਰਦੇਵ) ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਪੂਰਣ ਸੰਤ
(ਗੁਰ ੂ) ਜੋ ਤਿੰਨ ਨਾਮ ਦਾ ਮ ੰਤਰ (ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਓਮ+ਤੱਤ+ਸਤਿ ਸੰਕੇਤਿੱਕ ਹਨ) ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂ ੰ
ਪੂਰਣ ਸੰਤ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਹੈ, ਉਸਤੋਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਕਮਾਈ ਕਰਾਂਗੇ
ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਤਲੋਕ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੰਸ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸਤਿ ਸਾਧਨਾ ਬਿਨਾਂ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀ ਉਮਰ
ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗੀ ਕਿਉਂਕਿ ਨਿਰ ੰਜਨ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਦੁ ੱਖ ਹੀ ਦੁ ੱਖ ਹਨ।
ਕਬੀਰ, ਜੀਵਨਾ ਤੋਂ ਥੋੜ ੍ਹਾ ਹੀ ਭਲਾ, ਜੇ ਸਤਿ ਸੁਮਰਨ ਹੋਯ ॥
ਲਾਖ ਵਰਸ਼ ਕਾ ਜੀਵਨਾ, ਲੇਖੈ ਧਰ ੈ ਨਾ ਕੋਏ॥

ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੀ ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਖੁਦ ਹੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ
ਪ੍ਰਭੂਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਅਸੰਖ ਭੁਜਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਤਲੋਕ (ਸੱਚਖੰਡ,
ਸਤਿਧਾਮ) ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਸਰਵ ਲੋਕ (ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਦੇ 21
ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਣ ੂ, ਸ਼ਿਵ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਅਤੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਸੱਤ ਸੰਖ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਤੇ
ਹੋਰ ਸਰਵ ਬ੍ਰਹਿਮ ੰਡ) ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉੱਥੇ ਸਤਿਨਾਮ-ਸਾਰਨਾਮ ਦੇ ਜਾਪ ਦੁਆਰਾ ਜਾਇਆ
ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਪੂਰ ੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ। ਸੱਚਖੰਡ (ਸਤਲੋਕ) ਵਿੱਚ ਜੋ ਆਤਮਾ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ
ਹੈ ਉਸਦਾ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਨਹੀਂ ਹੁ ੰਦਾ। ਸਤਿਪੁਰਸ਼ (ਪੂਰਣਬ੍ਰਹਮ) ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ (ਕਵਿਰਦੇਵ)
ਹੀ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪ ਹੀ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਅਲਖ ਲੋਕ
ਵਿੱਚ ਅਲਖ ਪੁਰਸ਼, ਅਗਮ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਅਗਮ ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਅਕਹਿ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਅਨਾਮੀ ਪੁਰਸ਼
ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਰਾਜ਼ਮਾਨ ਹਨ। ਇਹ ਤਾਂ ਉਪਮਾਤਮਿਕ ਨਾਮ ਹਨ ਪ੍ਰ ੰਤੂ ਵਾਸਤਵਿਕ ਨਾਮ ਉਸ
ਪੂਰਣ ਪੁਰਸ਼ ਦਾ ਕਵਿਰ ਦੇਵ (ਭਾਸ਼ਾ ਭਿੰਨ ਹੋਕੇ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ) ਹੈ ।

“ਆਦਰਣੀਏਂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਸੰਕੇਤ”

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰ ੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅੰਮਿ ੍ਰਤਬਾਣੀ, ਮਹੱਲਾ 1, ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲੁ ਅੰਸ਼ 1
(ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰ ੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਫਾ ਨੰ. 839)
ਆਪੇ ਸਚੁ ਕੀਆ ਕਰ ਜੋੜਿ। ਅੰਡਜ ਫੋੜਿ ਜੋਡਿ ਵਿਛ ੋੜਿ॥
ਧਰਤਿ ਆਕਾਸ਼ ਕੀਏ ਬੈਸਣ ਕਉ ਥਾਉ। ਰਾਤਿ ਦਿਨੰਤੁ ਕਿਏ ਭਉ-ਭਾਉ॥
ਜਿਨਿ ਕੀਏ ਕਰਿ ਵੇਖਣਹਾਰਾ। (3)
ਤ੍ਰਿਤੀਆ ਬ੍ਰਹਮਾ-ਬਿਸਨੁ-ਮਹੇਸਾ। ਦੇਵੀ ਦੇਵ ਉਪਾਏ ਵੇਸਾ। (4)
ਪਉਣ ਪਾਣੀ ਅਗਨੀ ਬਿਸਰਾਉ॥ ਤਹੀ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸਾਚੋ ਨਾਉ ॥
ਤਿਸੁ ਮਹਿ ਮਨੂਆ ਰਹਿਆ ਲਿਵ ਲਾਇ। ਪ੍ਰਣਵਤਿ ਨਾਨਕੁ ਕਾਲੁ ਨਾ ਖਾਇ॥ (10)

ਉਪਰੋਕਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤਵਾਣੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ (ਸਤਿਪੁਰਸ਼) ਨੇ ਆਪ
ਹੀ ਆਪਣ ੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਸਰਵ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸੀ ਨੇ ਅੰਡਾ ਬਣਾਇਆ ਫਿਰ
ਤੋੜਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਨਿਕਿਲਆ। ਉਸੀ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਸਰਵ
ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਧਰਤੀ, ਆਕਾਸ਼, ਪਵਨ, ਪਾਣੀ ਆਦਿ ਪੰਜ ਤੱਤਵ ਰਚੇ। ਆਪਣੇ
ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਸ਼ਾਕਸ਼ੀ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ ਕੋਈ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ
ਦੇ ਸਕਦਾ। ਫਿਰ ਅੰਡ ੇ ਦੇ ਟੁ ੱਟਣ ਨਾਲ ਨਿਕਲੇ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਿੰਨੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ
ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਾ ਪੈਦਾ ਹੋਏ
ਅਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਉੱਤਪਤੀ ਹੋਈ। ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਰ ਦੇਵਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਚਰਿ ੱਤਰ
ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਛੇ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਅਠਾਰਾਂ ਪੁਰਾਣ ਬਣ ਗਏ। ਪੂਰਣ
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸੱਚੇ ਨਾਮ (ਸਤਿਨਾਮ) ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਮਨ ਤੋਂ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਗੁਰ ੂ ਮਰਿਆਦਾ ਵਿੱਚ
ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ (ਪ੍ਰਣਵਤ) ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਨਕ ਜੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਕਾਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ।

ਰਾਗ ਮਾਰ ੂ (ਅੰਸ਼) ਅੰਮਿ ੍ਰਤਵਾਣੀ ਮਹੱਲਾ 1 (ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਸਫਾ ਨੂੰ 1037)

ਸੁ ੰਨਹੁ ਬ੍ਰਹਮਾ ਬਿਸਨੁ ਮਹੇਸੁ ਉਪਾਏ। ਸੁੰਨੇ ਵਰਤੇ ਜੁਗ ਸਬਾਏ॥
ਇਸੁ ਪਦ ਬਿਚਾਰ ੇ ਸੋ ਜਨੁ ਪੂਰਾ। ਤਿਸੁ ਮਿਲੀਐ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਇਦਾ॥ (3)
ਸਾਮ ਵੇਦੁ ਰਿਗੁ ਜੁਜਰੁ ਅਥਰਬਣੁ। ਬ੍ਰਹਮੇ ਮੁਖਿ ਮਾਇਆ ਹੈ ਤ੍ਰ ੈ ਗੁਣ॥
ਤਾ ਕੀ ਕੀਮਤਿ ਕਹਿ ਨ ਸਕੈ ਕੋ ਤਿਉ ਬੋਲੇ ਜਿਉ ਬੋਲਾਇਦਾ॥ (9)

ਉਪਰੋਕਤ ਅੰਮਿ ੍ਰਤਬਾਣੀ ਦਾ ਸਾਰ ੰਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਸੰਤ ਪੂਰਣ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਸੁਣਾ
ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਦੱਸੇਗਾ ਕਿ ਅੰਡੇ ਦੇ ਭਾਗ ਹੋਕੇ ਕੌਣ ਨਿਕਿਲਆ, ਜਿਸਨੇ ਫਿਰ ਬ੍ਰਹਮਲੋਕ ਦੀ
ਸੁ ੰਨ ਵਿੱਚ ਅਰਥਾਤ ਗੁਪਤ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ-ਵਿਸ਼ਣ ੂ-ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ
ਉਹ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕੌਣ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਬ੍ਰਹਮ (ਕਾਲ) ਦੇ ਮ ੂ ੰਹ ਤੋਂ ਚਾਰ ੋਂ ਵੇਦ (ਪਵਿੱਤਰ ਰਿਗਵੇਦ,
ਯਜੁਰਵੇਦ, ਸਾਮਵੇਦ ਅੱਥਰਵਵੇਦ) ਨੂੰ ਉਚਾਰਣ ਕਰਵਾਇਆ, ਉਹ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਜਿਵੇਂ
ਚਾਹੇ ਉਸੇ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਪੂਰਣ ਦੱਸਣ ਵਾਲਾ
ਸੰਤ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਜਾਉ ਅਤੇ ਜੋ ਸਭ ਸ਼ੰਕਾਂਵਾਂ ਦਾ ਪੂਰਣ ਨਿਵਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ,
ਉਹੀ ਪੂਰਣ ਸੰਤ ਅਰਥਾਤ ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਹੈ।

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰ ੰਥ ਸਾਹਿਬ ਸਫਾ 929 ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰ ੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ
ਰਾਗ ਰਾਮਕਲੀ ਮਹੱਲਾ 1 ਦੱਖਣੀ ਓਂਕਾਰ 
ਓਅੰਕਾਰਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਉਤਪਤਿ॥ ਓਅੰਕਾਰੁ ਕੀਆ ਜਿਨਿ ਚਿਤ। ਓਅੰਕਾਰਿ ਸੈਲ ਜੁਗ
ਭਏ। ਓਅੰਕਾਰਿ ਬੇਦ ਨਿਰਮਏ। ਓਅੰਕਾਰਿ ਸਬਦਿ ਉਧਰ ੇ। ਓਅੰਕਾਰਿ ਗੁਰਮ ੁਖਿ ਤਰੇ।
ਓਨਮ ਅਖਰ ਸੁਣਹੁ ਬੀਚਾਰ ੁ। ਓਨਮ ਅਖਰੁ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਸਾਰ ੁ।

ਉਪਰੋਕਤ ਅੰਮਿ ੍ਰਤਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰ ੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ
ਓਅੰਕਾਰ ਅਰਥਾਤ ਜੋਤੀ ਨਿਰੰਜਨ (ਕਾਲ) ਤੋਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਹੋਈ। ਕਈ ਯੁ ੱਗ
ਮਸਤੀ ਮਾਰ ਕੇ ਓਂਕਾਰ (ਬ੍ਰਹਮ) ਨੇ ਵੇਦਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਕੀਤੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ।
ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਦੀ ਭਗਤੀ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਓਮ ਮ ੰਤ੍ਰ ਹੀ ਵਾਸਤਵ ਜਾਪ ਕਰਨ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਓਮ ਸ਼ਬਦ
ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸੰਤ ਤੋਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਅਰਥਾਤ ਗੁਰ ੂ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਜਾਪ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਦਾਰ ਹੁ ੰਦਾ
ਹੈ ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼:- ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਤਿੰਨੋਂ ਮ ੰਤਰਾਂ (ਓਮ+ਤੱਤ+ਸਤਿ) ਦਾ
ਸਥਾਨ-ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਰਹੱਸਮਈ ਵਿਵਰਣ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਕੇਵਲ ਪੂਰਣ ਸੰਤ (ਤੱਤਵਦ੍ਰਸ਼ੀ
ਸੰਤ) ਹੀ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਿੰਨੇ ਮੰਤਰਾਂ ਦੇ ਜਾਪ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ।

(ਸਫਾ 1038) ਊਤਮ ਸਤਿਗੁਰ ਪੁਰਖ ਨਿਰਾਲੇ, ਸਬਦਿ ਰਤੇ ਹਰਿ ਰਸਿ ਮਤਵਾਲੇ।
ਰਿਧਿ ਬੁਧੀ ਸਿਧਿ ਗਿਆਨੁ ਗੁਰ ੂ ਤੇ ਪਾਈਐ, ਪੂਰ ੇ ਭਾਗ ਮਿਲਾਇਦਾ॥ (15)
ਸਤਿਗੁਰ ਤੇ ਪਾਏ ਵੀਚਾਰਾ, ਸੁ ੰਨ ਸਮਾਧਿ ਸਚੇ ਘਰਬਾਰਾ।
ਨਾਨਕ ਨਿਰਮਲ ਨਾਦੁ ਸ਼ਬਦ ਧੁਨਿ, ਸਚੁ ਰਾਮੈ ਨਾਮਿ ਸਮਾਇਦਾ (17) ॥5॥17॥

ਉਪਰੋਕਤ ਅੰਮਿ ੍ਰਤਬਾਣੀ ਦਾ ਭਾਵਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਵਾਸਤਵਿਕ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ
ਸਤਿਗੁਰ ੂ ਤਾਂ ਨਿਰਾਲੇ ਹੀ ਹਨ, ਉਹ ਕੇਵਲ ਨਾਮ ਜਾਪ ਹੀ ਜੱਪਦੇ ਹਨ, ਹੋਰ ਹੱਠਯ ੋਗ ਸਾਧਨਾ
ਨਹੀਂ ਦੱਸਦੇ ਜੇ ਆਪ ਨੂੰ ਧੰਨ-ਦੌਲਤ, ਪਦ, ਬੁ ੱਧੀ, ਜਾਂ ਭਗਤੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ
ਉਹ ਭਗਤੀ ਮਾਰਗ ਦਾ ਗਿਆਨ ਪੂਰਣ ਸੰਤ ਹੀ ਪੂਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗਾ, ਐਸਾ ਪੂਰਣ ਸੰਤ ਵੱਡੇ
ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਉਹੀ ਪੂਰਣ ਸੰਤ ਵਿਵਰਣ ਦੱਸੇਗਾ ਕਿ ਉੱਪਰ ਸੁ ੰਨ (ਆਕਾਸ਼)
ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਵਾਸਤਵਿਕ ਘਰ (ਸਤਲੋਕ) ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਰਚ ਰ ੱਖਿਆ ਹੈ।

ਉਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਸਤਵ ਸਾਰ ਨਾਮ ਦੀ ਧੁਨ (ਆਵਾਜ਼) ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਆਨੰਦ
ਵਿੱਚ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਮ ੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਸਾਰ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਸਮਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਰਥਾਤ ਉਸ
ਵਾਸਤਵਿਕ ਸੁੱਖਦਾਈ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਵਾਸ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹੋਰ ਨਾਮਾਂ ਅਤੇ ਅਧੂਰੇ ਗੁਰ ੂਆਂ ਤੋਂ
ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਆਂਸ਼ਿੰਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤਬਾਣੀ ਮਹਲਾ ਪਹਿਲਾ (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਸ਼ਠ 359-
360)

ਸਿਵ ਨਗਰੀ ਮਹਿ ਆਸਣਿ ਬੈਸਉ ਕਲਪ ਤਿਆਗੀ ਬਾਦੰ (1)
ਸਿੰਙੀ ਸਬਦ ਸਦਾ ਧੁਨਿ ਸੋਹੈ ਅਹਿਨਾਸਿ ਪੂਰੈ ਨਾਦੰ (2)
ਹਰਿ ਕਿਰਤਿ ਰਹਰਾਸਿ ਹਮਾਰੀ ਗੁਰੂਮੁਖ ਪੰਥ ਅਤੀਤੰ (3)
ਸਗਲੀ ਜੋਤਿ ਹਮਾਰੀ ਸੰਮਿਆ ਨਾਨਾ ਵਰਣ ਅਨੇਕੰ।
ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਸੁਣਿ ਭਰਥਰੀ ਜੋਗੀ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਲਿਵ ਏਕੰ (4)

ਉਪ੍ਰ ੋਕਤ ਅੰਮਿ ੍ਰਤਬਾਣੀ ਦਾ ਭਾਵਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰ ੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਹਿ
ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਭਰਥਰੀ ਯ ੋਗੀ ਜੀ ਆਪ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਤੱਕ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਆਪਨੂੰ
ਸ਼ਿਵ ਨਗਰੀ (ਲੋਕ) ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਸਿੰਗੀ ਸ਼ਬਦ ਆਦਿ ਹੋ 
ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਮਲਾਂ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜਨ ਦੀ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਹਰ ੇਕ ਦੇਵ ਦੇ ਲੋਕ ਦੇ ਸਰੀਰ
ਵਿੱਚ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਅਸੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਅਰਥਾਤੁ ਸਭ ਤੋਂ ਪਾਰ ਜੋ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ
ਹੈ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਲੌ (ਇੱਕ ਮਨ ਨਾਲ ਲਗਨ) ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਾਂ।
ਅਸੀਂ ਉੱਪਰੀ ਦਿਖਾਵਾ (ਭਸਮ ਲਗਾਉਣਾ, ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਡ ੰਡਾ ਰ ੱਖਣਾ) ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।
ਮ ੈਂ ਤਾਂ ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ (ਸਤਿਪੁਰਸ਼) ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ।
ਸਭ ਉਸੇ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਚਲਾਇਮਾਨ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਮ ੁਦਰਾ ਤਾਂ ਸੱਚਾ ਨਾਮ ਜਾਪ ਗੁਰੂ ਤੋਂ
ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਆਫ਼ ਕਰਨਾ ਸਾਡਾ ਬਾਣਾ(ਵੇਸ਼ਭੂਸ਼ਾ) ਹੈ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਪੂਰਣ
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਉਪਾਸਕ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪੂਰਣ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਭਗਤੀ ਮਾਰਗ ਇਸ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹੈ।
ਅੰਮਿ ੍ਰਤਬਾਣੀ ਰਾਗ ਆਸਾ ਮਹਲਾ। (ਸ੍ਰੀ ਗੁਰ ੂ ਗ੍ਰ ੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੰਗ 420)

॥ਆਸਾ ਮਹਲਾ 1॥ ਜਿਨੀ ਨਾਮ ੁ ਵਿਸਾਰਿਆ ਦੂਜੇ ਭਰਮਿ ਭੂਲਾਈ। ਮ ੂਲੁ ਛੋਡਿ ਡਾਲੀ ਲਗੇ
ਕਿਆ ਪਾਵਹਿ ਛਾਈ॥1॥ ਸਾਹਿਬੁ ਮ ੇਰਾ ਏਕੁ ਹੈ ਅਵਰੁ ਨਹੀ ਭਾਈ। ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਸੁਖੁ
ਪਾਇਆ ਸਾਚੇ ਪਰਥਾਈ॥3॥ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਸੋ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਕਰਾਏ। ਨਾਨਕ ਸਿਰੁ
ਦੇ ਛ ੂਟੀਏ ਦਰਗਹ ਪਤਿ ਪਾਏ ॥8॥18॥

ਉਪਰੋਕਤ ਬਾਣੀ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਿਹ ਰਹੇ ਹਨ
ਕਿ ਜੋ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਵਾਸਤਵਿਕ ਨਾਮ ਭੁੱਲਕੇ ਹੋਰ ਭਗਵਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮਾਂ ਦੇ ਜਾਪ ਵਿੱਚ
ਭ੍ਰਮ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਤਾਂ ਐਸਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਮੂਲ (ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ) ਨੂੰ ਛ ੱਡਕੇ ਡਾਲੀਆਂ
ਤਿੰਨ ਗੁਣ ਰ ੂਪ ਰਜਗੁਣ-ਬ੍ਰਹਮਾ, ਸਤਗੁਣ-ਵਿਸ਼ਣੂ, ਤਮਗੁਣ-ਸ਼ਿਵਜੀ) ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ (ਪੂਜਾ)
ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸ ਸਾਧਨਾ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੁ ੱਖ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਅਰਥਾਤ ਪੌਦਾ ਜਦ ਸੁ ੱਕ
ਜਾਏਗਾ ਤਾਂ ਛਾਇਆ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬੈਠ ਸਕਦੇ। ਭਾਵਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਧੀ ਰਹਿਤ
ਸਾਧਨਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਿਅਰਥ ਪ੍ਰਯਤਨ ਹੈ, ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ। ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪਵਿੱਤਰ ਗੀਤਾ
ਅਧਿ:16 ਸਲੋਕ 23-24 ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ। ਉਸ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨਮ ੁਖੀ
(ਮਨਮਾਨੀ) ਸਾਧਨਾ ਤਿਆਗ ਕੇ ਪੂਰਣ ਗੁਰੂਦੇਵ ਨੂੰ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਦੇ
ਜਾਪ ਤੋਂ ਹੀ ਮ ੋਕਸ਼ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮਿ ੍ਰਤੂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਜਾਵੇਗਾ।
(ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰ ੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੰਗ ਨੰ 843-844)

॥ਬਿਲਾਵਲੁ ਮਹਲਾ॥1॥ਮ ੈ ਮਨਿ ਚਾਉ ਘਣਾ ਸਾਚਿ ਵਿਗਾਸੀ ਰਾਮ। ਮੋਹੀ ਪ੍ਰ ੇਮ ਪਿਰੇ ਪ੍ਰਭੂ
ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਰਾਮਅਵਿਗਤੋ ਹਰਿ ਨਾਥ ਨਾਥਹੁ ਤਿਸੈ ਭਾਵੈ ਸੋ ਥੀਐਕਿਰਪਾਲੁ ਸਦਾ ਦਇਆਲੁ
ਦਾਤਾ ਜੀਆ ਅੰਦਰਿ ਤੂ ੰ ਜੀਐ। ਮੈ ਆਧਰ ੁ ਤੇਰਾ ਤੂ ਖਸਮ ੁ ਮੇਰਾ ਮੈ ਤਾਣ ੁ ਤਕਿਆ ਤੇਰਓ।
ਸਾਚਿ ਸੂਚਾ ਸਦਾ ਨਾਨਕ ਗੁਰਸਬਦਿ ਝਗਰ ੁ ਨਿਬੇਰਓ॥4॥2॥

ਉਪਰੋਕਤ ਅੰਮਿ ੍ਰਤਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰ ੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ
ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਥਾਂ ਦਾ ਵੀ ਨਾਥ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਦੇਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਦੇਵ ਹੈ (ਸਰਵ
ਪ੍ਰਭੂਆਂ ਸ਼੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਸ਼ਣੂ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਤੇ ਪਰਬ੍ਰਹਮ ਉੱਤੇ ਵੀ
ਨਾਥ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਸਵਾਮੀ ਹੈ) ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਚੁ ੱਕਾ ਹਾਂ। ਹੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ!
ਸਰਵ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਆਧਾਰ ਆਪ ਹੀ ਹੋ। ਮ ੈਂ ਆਪ ਦੇ ਆਸ਼ਰਿਤ ਹਾਂ ਆਪ ਮ ੇਰ ੇ ਮਾਲਿਕ
ਹੋ। ਆਪ ਨੇ ਹੀ ਗੁਰ ੂ ਰ ੂਪ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਸਤਿਭਗਤੀ ਦਾ ਨਿਰਣਾਇਕ ਗਿਆਨ ਦੇ ਕੇ ਸਰਵ
ਝਗੜ ੇ ਖਤਮ ਕਿਤੇ ਅਰਥਾਤ ਸਰਵ ਸ਼ੰਕਾ ਦਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

(ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰ ੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ. 721 ਰਾਗ ਤਿਲੰਗ ਮਹਲਾ 1) 

ਯਕ ਅਰਜ ਗੁਫਤਮ ਪੇਸਿ ਤੋ ਦਰ ਗੋਸ ਕੁਨ ਕਰਤਾਰ। ਹਕਾ ਕਬੀਰ ਕਰੀਮ ਤੂ ਬੇਐਬ
ਪਰਵਦਗਾਰ। ਨਾਨਕ ਬੁਗੋਯਦ ਜਨ ਤੁਰਾ ਤੇਰੇ ਚਾਕਰਾਂ ਪਾ ਖਾਕ।

ਉਪਰੋਕਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ (ਹੱਕਾ ਕਬੀਰ) ਆਪ
ਸਤਿਕਬੀਰ (ਕੂਨ ਕਰਤਾਰ) ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਸਵਰ ੂਪੀ ਪ੍ਰਭੁ
ਅਰਥਾਤ ਸਰਵ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਰਚਨਹਾਰ ਹੈ, ਆਪ ਹੀ ਬੇ ਐਬ ਨਿਰਵਿਕਾਰ (ਪਰਵਰਦਿਗਾਰ)
ਸਰਵ ਦੇ ਪਾਲਣਕਰਤਾ ਦਿਆਲੂ ਪ੍ਰਭੁ ਹੋ, ਮੈਂ ਆਪਜੀ ਦੇ ਦਾਸਾਂ ਦਾ ਵੀ ਦਾਸ ਹਾਂ। (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ
ਗ੍ਰ ੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ. 24, ਰਾਗ ਸਿਰੀ ਮਹਲਾ 1)

ਤੇਰਾ ਏਕੁ ਨਾਮੁ ਤਾਰ ੇ ਸੰਸਾਰ ੁ॥ ਮੈਂ ਏਹਾ ਆਸ ਏਹੋ ਆਧਾਰ॥
ਨਾਨਕ ਨੀਚੁ ਕਹੈ ਬੀਚਾਰ, ਧਾਣਕ ਰੂਪਿ ਰਹਾ ਕਰਤਾਰ॥

ਉਪਰੋਕਤ ਅੰਮਿ ੍ਰਤਬਾਣੀ ਨੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਧਾਣਕ (ਜੁਲਾਹਾ)
ਹੈ ਇਹੀ (ਕਰਤਾਰ) ਕੁਲ ਦਾ ਸਿਰਜਨਹਾਰ ਹੈ। ਅਤਿ ਆਧੀਨ ਹੋਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ
ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਮ ੈਂ ਸੱਚ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਧਾਣਕ ਅਰਥਾਤ ਕਬੀਰ ਜੁਲਾਹਾ ਹੀ
ਪੂਰਣ ਬ੍ਰਹਮ (ਸਤਿਪੁਰਸ਼) ਹੈ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼- ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਦੇ ਸੰਕੇਤਿਕ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ
ਰਚਨਾ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ? ਹੁਣ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰਣ ਸੰਤ
ਤੋਂ ਨਾਮ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ।

“ਹੋਰ ਸੰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੀ ਗਈ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਦੰਤ ਕਥਾ”

ਹੋਰ ਸੰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਉਹ ਕਿਸ ਤਰ ੍ਹਾਂ
ਦਾ ਹੈ? ਕ੍ਰਿਪਾ ਨੀਚੇ ਪੜ੍ਹ ੋ:- ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਰਾਧਾ ਸਵਾਮੀ ਪੰਥ ਦੇ ਸੰਤਾਂ ਦੇ
ਤੇ ਧੰਨ-ਧੰਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪੰਥ ਦੇ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ:-

ਪਵਿੱਤਰ ਪੁਸਤਕ ਜੀਵਨ ਚਰਿ ੱਤਰ ਪਰਮ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਜਯਮਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ
ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ. 102-103 ਵਿੱਚ “ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਰਚਨਾ” (ਸਾਵਨ ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ, ਦਿੱਲੀ)
“ਪਹਿਲਾਂ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਨਿਰਾਕਾਰ ਸੀ, ਫਿਰ ਇਜ਼ਹਾਰ (ਆਕਾਰ) ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਤਾ ਉੱਪਰ
ਦੇ ਤਿੰਨ ਨਿਰਮਲ ਮ ੰਡਲ (ਸਤਲੋਕ, ਅਲਖਲੋਕ, ਅਗਮਲੋਕ) ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ
ਮ ੰਡਲਾਂ ਦਾ ਨਾਦ (ਧੁਨੀ) ਬਣ ਗਿਆ”

ਪਵਿੱਤਰ ਪੁਸਤਕ ਸਾਰਵਚਨ (ਨਸਰ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ:-

ਰਾਧਾ ਸਵਾਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਸਭਾ, ਦਿਆਲਬਾਗ ਆਗਰਾ, “ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਰਚਨਾ” ਪ੍ਰਸ਼ਠ 81,
“ਪਹਿਲਾ ਧੁ ੰਧੂਕਾਰ ਸੀ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਪੁਰਸ਼ ਸੁ ੰਨ ਸਮਾਧ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ
ਹੋਈ ਸੀ। ਫ਼ ੇਰ ਜਦ ਮ ੌਜ ਹੋਈ ਤਦ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਸਭ ਰਚਨਾ ਹੋਈ,
ਪਹਿਲਾ ਸਤਲੋਕ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਦੀ ਕਲਾ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਅਤੇ ਸਭ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋਇਆ।
ਇਹ ਗਿਆਨ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਸਮ ੇਂ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਨੌਕਰੀ ਲੱਗਣ ਦੇ ਲਈ
ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੇ ਲਈ ਗਿਆ। ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਪੁ ੱਛਿਆ ਕਿ ਆਪ ਨੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ।
ਲੜਕੇ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਂਗਲਿਆ ਉੱਤੇ ਰਟਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਕੀਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਂ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ। ਲੜਕੇ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇੱਕ ਭੀਮ ਸੀ, ਇੱਕ
ਉਸਦਾ ਵੱਡਾ ਭਾਈ ਸੀ, ਇੱਕ ਉਸਤੋਂ ਛ ੋਟਾ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੀ ਤੇ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਮ ਮ ੈਂ ਭੁੱਲ ਗਿਆ।
ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਹੈ। 

ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਤੇ ਸਤਲੋਕ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਪੰਜ ਨਾਮ (ਓਂਕਾਰ- ਜੋਤੀ
ਨਿਰੰਜਨ - ਰਰ ੰਕਾਰ - ਸੋਹੰ – ਸਤਿਨਾਮ) ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਤਿੰਨ ਨਾਮ (ਅਕਾਲ ਮ ੂਰਤ -
ਸਤਿਪੁਰਸ਼ - ਸ਼ਬਦ ਸਵਰੂਪੀ ਰਾਮ) ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸੰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਕੁਝ
ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼ :-

ਸੰਤਮਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਭਾਗ 3 ਪ੍ਰਸ਼ਠ 76 ਉੱਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ “ਸੱਚਖੰਡ ਜਾਂ ਸਤਿਨਾਮ
ਚੌਥਾ ਲੋਕ ਹੈ”। ਇੱਥੇ ‘ਸਤਿਨਾਮ ਨੂੰ ਸਥਾਨ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਪੁਸਤਕ ਦੇ
ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ. 79 ਉੱਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ “ਏਕ ਰਾਮ ਦਸ਼ਰਥ ਕਾ ਬੇਟਾ, ਦੂਸਰਾ ਰਾਮ ‘ਮਨ,
ਤੀਸਰਾ ਰਾਮ ‘ਬ੍ਰਹਮ, ਚੋਥਾ ਰਾਮ ‘ਸਤਿਨਾਮ’ ਇਹ ਵਾਸਤਵ ਰਾਮ ਹੈ। ਫਿਰ ਪਵਿੱਤਰ
ਪੁਸਤਕ ਸੰਤਮਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ. 17 ’ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ “ਉਹ ਸਤਲੋਕ
ਹੈ ਉਸੀ ਨੂੰ ਸਤਿਨਾਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ”। ਪਵਿੱਤਰ ਪੁਸਤਕ “ਸਾਰ ਵਚਨ ਨਸਰ ਯਾਨੀ
ਵਾਰਤਿਕ” ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ. 3 ਉੱਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ “ਹੁਣ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਧਾ ਸਵਾਮੀ
ਪਦ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਮ ੁਕਾਮ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸਨੂੰ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਸਤਲੋਕ ਤੇ ਸੱਚਖੰਡ ਅਤੇ ਸਾਰਸ਼ਬਦ ਤੇ
ਸਤਿਸ਼ਬਦ ਤੇ ਸਤਿਨਾਮ ਤੇ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਕਿਹ ਕੇ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਵਿੱਤਰ ਪੁਸਤਕ ਸਾਰ
ਵਚਨ (ਨਸਰ) ਆਗਰਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ. 4 ਉੱਤੇ ਵੀ ਉਪਰੋਕਤ ਇਸੇ ਤਰ ੍ਹਾਂ ਵਰਣਨ
ਹੈ। ਪਵਿੱਤਰ ਪੁਸਤਕ ‘ਸੱਚਖੰਡ ਦੀ ਸੜਕ’ ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਨੰ. 226 “ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਸੱਚਖੰਡ ਜਾਂ
ਸਤਲੋਕ ਹੈ, ਉਸੀ ਨੂੰ ਸਤਿਨਾਮ-ਸਤਸ਼ਬਦ-ਸਾਰਸ਼ਬਦ ਕਿਹਾ ਜਾਦਾ ਹੈ।”

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ :- ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਆਖਿਆ ਅਜਿਹੀ ਲੱਗੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਨਾ
ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇਖਿਆ, ਨਾ ਕਾਰ ਦੇਖ ਅਤੇ ਨਾ ਪੈਟਰ ੋਲ ਦੇਖਿਆ ਹੈ, ਨਾ ਡਰਾਇਵਰ ਦਾ ਗਿਆਨ
ਹੋਵੇ ਕਿ ਡਰਾਇਵਰ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਹੇ ਕਿ ਮੈਂ
ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਕੇ ਆਨੰਦ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਪੁ ੱਛਿਆ ਕਿ
ਕਾਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੁ ੰਦੀ ਹੈ, ਪੈਟਰ ੋਲ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਡਰਾਇਵਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁ ੰਦਾ
ਹੈ, ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁ ੰਦਾ ਹੈ? ਉਸ ਗੁਰ ੂ ਜੀ ਨੇ ਉਤੱਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਕਹੋ ਚਾਹੇ ਕਾਰ
ਇੱਕ ਹੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਕਾਰ ਹੀ ਹੈ, ਪੈਟਰ ੋਲ ਵੀ ਕਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਡਰਾਇਵਰ
ਵੀ ਕਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਕਿਹੰਦੇ ਹਨ, ਸੜਕ ਵੀ ਕਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਆਉ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ:- ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਤਾਂ ਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੈ, ਸਤਿਨਾਮ ਉਹ ਦੋ
ਮ ੰਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਮ+ਤੱਤ ਸੰਕੇਤਿਕ ਹੈ ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸਾਰਨਾਮ ਸਾਧਕ ਨੂੰ
ਪੂਰਣ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਤਿਨਾਮ ਅਤੇ ਸਾਰਨਾਮ ਦੋ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨ ਦੇ
ਨਾਮ ਹਨ। ਸਤਿਲੋਕ ਤਾਂ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਤਿਪੁਰਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਪੁੰਨ ਆਤਮਾਵਾਂ ਆਪ
ਨਿਰਣ ੈ ਕਰਨ ਕਿ ਸਤਿ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਤਿ ਕੀ ਹੈ ।